سیاه سنگ

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : جمعه 6 تیر 1399

سیاه‌سنگ \ siyāh-sang \ ، روستایی از توابع دهستان سیاه‌رود، در فاصلۀ دوکیلومتری شمال روستای باغ‌کمش.
این روستا در °51 و ´47 طول شرقی، و °35 و ´44 عرض شمالی، در ارتفاع 689‘1متری از سطح دریا، در فـاصلۀ دوکیلومتری جنـوب جـادۀ تهران ـ بومهن جای دارد.
طول این روستا در جهت شمال به جنوب حدود 400 متر، و عرض آن حدود 100 متر است و هرچه از شمال به جنوب امتداد می‌یابد، از تراکم ساخت‌وساز و حجم خانه‌ها و شمار جمعیت ساکن آن کاسته می‌شود.
اهالی بومی روستای سیاه‌سنگ اصالتاً لرند و بنا بر گفتۀ برخی از اهالی محلی، در دوران حکومت فتحعلی‌شاه، برای مقابله با طوایف لرِ ساکنِ منطقه که طرف‌دار کریم‌خان زند بودند، از نواحی لرستان به این منطقه کوچانده شدند. نام خانوادگی این لرتبارها احمدی، جهانی، لاله، کمالی، خوش‌سیرت، شریعتی، یارکریان، جان جان کریمی و شیراوند است.
جمعیت ثابت و دائمی روستای سیاه‌سنگ که بومی روستایند، حداکثر 15 خانوار است، اما جمعیت غیربومی آن حدود 50 خانوار است که بیشتر افغانی، یا کارگران کارخانۀ سیمان باغ‌کمش یا کارگاههای صنعتی کوچک شهرک صنعتی خرمدشت‌اند.
در گذشته اهالی روستای سیاه‌سنگ به کار کشاورزی و دامداری اشتغال داشتند؛ اما امروزه این شغلها در این روستا رواج ندارد و بیشتر مردان دارای مشاغل خدماتی و فنی و بنگاه معاملاتی املاک‌اند و شماری نیز در کارخانۀ سیمان شمال روستای باغ‌کمش کار می‌کنند.
در گذشته آب مورد نیاز اهالی این روستا از دو چشمه که در مجاورت روستا وجود داشت، تأمین می‌شد. در دهۀ 1350 ش برای جبران کمبود آب روستا یک حلقه چاه در مرکز آبادی حفر شد که تا اواسط دهۀ 1370 ش آب مورد نیاز اهالی را تأمین می‌کرد؛ اما به دنبال توسعۀ روستا و افزایش جمعیت و نفوذ فاضلاب خانه‌های روستا به داخل چاه، آب آن به شدت آلوده شد و ادارۀ بهداشت، اهالی را از مصرف آن منع کرد. در 1382 ش چاه دیگری در مجاورت یکی از چشمه‌های قدیمی روستا که امروزه در حدفاصل میان مؤسسۀ نوساز شهید شکاری و ساختمان ورزشگاه امام علی (ع) واقع است، حفر و آب آن وارد سیستم لوله‌کشی روستا گردید و هم‌اکنون آب مصرفی و آشامیدنی اهالی از این چاه تأمین می‌شود.
بافت تاریخی و خانه‌های قدیمی اهالی روستای سیاه‌سنگ که غالباً از مصالح سنگ، خشت و گل ساخته شده، و سقف آنها به صورت مسطح و با تیرهای چوبی پوشانده شده بود، تخریب گردیده، و در جای آنها ساختمانهای جدید ساخته شده است؛ اما بسیاری از آنها کوچک و بدون استحکام کافی است و تنها حدود 30 واحد آنها چند طبقه، و با اسکلت فلزی و سیمان و آجر ساخته شده است.
حمام تاریخی روستا که قدمت آن به دوران قاجاریه می‌رسید، پیش از انقلاب اسلامی به حمام دوشی بدل گردید و تا پایان دهۀ اول انقلاب از آن بهره‌برداری می‌شد؛ اما از آن زمان به بعد تعطیل، و به مرور، متروکه گشت و در اواخر نیمۀ اول دهۀ 1380 ش به طور کامل تخریب شد تا در جای آن درمانگاه احداث شود؛ اما تا به امروز (1391 ش)، این امر محقق نشده است.
بنای مسجد تاریخی روستای سیاه‌سنگ که با مصالح سنگ و خشت و گل ساخته شده بود، در 1355 ش تخریب شد و با افزودن زمینهایی به آن، با همت شخصی به نام حاج رحمان کمالی و یاری اهالی نوسازی گردید. مسجد جدید که به نام حضرت علی (ع) نام‌گذاری گردیده، دارای ابعاد 15×12 متر است و استحکام مناسبی دارد. ورودی اصلی این مسجد در ضلع غربی آن تعبیه شده، و مشرف بر خیابان نسبتاً عریض مرکز روستا ست.
ورودی اصلی مسجد دارای سردر کاشی‌کاری خفته‌ای است که حدود دو متر تورفتگی دارد و نیم‌گنبدی بر بالای آن کار شده است. کاشیهای سردر ورودی دارای نقوش اسلیمی، گل و بوته و هندسی است. بر بالاترین قسمت کاشی‌کاری‌شدۀ سردر ورودی، نام مسجد، و در قابهای دایره‌ای‌شکل بدنه‌ها آیاتی از قرآن که مضمون آنها بیان اهمیت نماز و ترغیب به خواندن و تعجیل در امر نماز است، و برخی اسماء خداوند نوشته شده است و کلیۀ سطوح بدنۀ خارجی ضلع غربی بنای مسجد و دو طرف سردر ورودی اصلی با سنگ سفید مرغوب پوشانده شده، و دارای استحکام بالایی است.
فضای داخل مسجد دارای 6 ستون فلزی در دو ردیف سه‌تایی، و در جهت شرق به غرب است و ازارۀ آن تا ارتفاع 120سانتی‌متری با سنگ گرانیت خال‌خالی خاکستری‌رنگ پوشانده، و بقیۀ سطوح با گچ اندود شده است. مسجد حضرت علیِ روستای سیاه‌سنگ دارای محراب کاشی‌کاری‌شدۀ برافراشته و زیبایی است که با نقوش اسلیمی و گل‌وبوته و کتیبه‌های مشتمل بر آیات قرآن کریم تزیین شده است. در گرداگرد فضای مرکزی محراب آیۀ 36 سورۀ نور (24) به خط شکستۀ نستعلیق و به رنگ سفید بر زمینۀ لاجوردی نوشته شده و در قابهای کوچک نقاط مختلف سطح کاشی‌کاری‌شده اسماء الٰهی و نام پیامبر اکرم (ص) جلوه‌گری می‌کند. طرحها و رنگهای به‌کاررفته در کاشی‌کاریهای محراب با دقت و سلیقۀ خاصی انتخاب شده است.
بنای حسینیۀ روستای سیاه‌سنگ در جبهۀ شرقی بنای مسجد و متصل به آن ساخته شده، و توسط یک در با مسجد ارتباط می‌یابد. در فضای میانی حسینیه 4 ستون فلزی در دو ردیف دوتایی نصب شده، و ازارۀ آن تا ارتفاع یک‌متری با سنگ سفید پوشیده، و بدنه‌ها با گچ اندود شده است. در هریک از اضلاع جنوبی، شرقی و شمالی حسینیه، 3 پنجرۀ فلزی تعبیه شده است که نور فضای داخلی را تأمین، و آن را تهویه می‌کند.
بنای حسینیۀ روستای سیاه‌سنگ با همت شخصی به نام حاج سبزعلی لاله و همکاری اهالی خیّر روستا و هم‌زمان با بنای مسجد احداث شده است. مصالح اصلی مصرفی برای احداث مسجد و حسینیه آهن، آجر، سیمان، سنگ و گچ است. در سمت شمال و شرق بنای مسجد و حسینیه حیاطی نسبتاً کوچک قرار دارد که برخی از تأسیسات خدماتی و بهداشتی مسجد در آنجا ساخته شده است.
در زیربنای مسجد و حسینیه و با بهره‌گیری از شیب طبیعی زمین بنای آشپزخانه و واحد سرایداری مسجد احداث شده است و در هنگام برگزاری اعیاد، عزاداریها و به‌خصوص در مناسبتهای ماه محرم غذای مورد نیاز شرکت‌کنندگان در مراسم، در آنجا تهیه می‌شود.
بر بالای سردر ورودی اصلی مسجد دو منارۀ نسبتاً کوتاه، به ارتفاع حدود 5 متر ساخته شده که بدنۀ آنها کاشی‌کاری شده است. بر بدنۀ یکی از این مناره‌ها آیه‌های سورۀ توحید (112) و بر بدنۀ دیگری آیه‌های سورۀ ناس (114) نوشته شده است. بر بالای این مناره‌ها گلدسته‌هایی تعبیه شده که بدون تزیینات است و به نظر می‌رسد عملیات تکمیل آن خاتمه یافته است.
بنای مدرسۀ قدیمی روستای سیاه‌سنگ که در دهۀ 1330 ش با 6 کلاس ساخته شده بود، هم‌اکنون در فاصلۀ 20متری شمال مسجد پابرجا ست. این مدرسه دارای ابعاد تقریبی 20×20 متر است و سقف آن با ورق گالوانیزه (شیروانی)، و بدنه‌های آن با سیمان سفید تگرگی پوشانده شده است.
این مدرسه در دهۀ دوم انقلاب اسلامی و به دنبال احداث بنای مدرسۀ جدید، تبدیل به خانۀ بهداشت شد، اما اکنون چندی است که بلااستفاده و متروکه شده است.
در مرکز بافت قدیم روستای سیاه‌سنگ و در فاصلۀ حدود 50 متری شمال مسجد و در سینه‌کش سمت مشرق تپه‌ماهورهای جبهۀ غربی روستا که بخش عمدۀ خانه‌های اهالی نیز در آن قسمت واقع است، صخرۀ سنگی منفردی که حدود 10 متر ارتفاع دارد، واقع شده که گفته می‌شود نام روستا برگرفته از آن صخرۀ سیاه‌رنگ است.
در سطح کوهها و تپه‌ماهورهای سمت غرب دره و مسیل رودخانه‌ای که خانه‌های اهالی و تأسیسات و کارگاههای تولیدی و صنعتی روستای سیاه‌سنگ در دو طرف آن ساخته شده و از شمال به جنوب، آبریز آن ادامه می‌یابد، از اواخر سال 1390 ش فعالیت عمرانی گسترده و وسیعی آغاز شده است.
قدمت روستای سیاه‌سنگ از اوایل دورۀ قاجار تجاوز نمی‌کند؛ اما در جبهۀ شمال شرقی این روستا و در سمت جنوب روستای استلک، تپه‌ای باستانی وجود داشته که بنا بر گفتۀ معتمدان و کهن‌سالان روستا، در سطح و دامنه‌های آن انواع سفال و اسکلتهای انسانی یافت می‌شده، و در کنار اسکلتهای انسانی ظروف سفالی وجود داشته است. این تپه در اواسط دهۀ 1370 ش به‌طور کامل تخریب و تسطیح گردید و در محل آن چند سوله احداث شد.

ناصر پازوکی طرودی