شاعران معاصر ایران، خانه

نویسنده (ها) : علی محمد مرادیان منفرد - سیما طایفه

آخرین بروز رسانی : چهارشنبه 7 خرداد 1399

شاعران معاصر ایران، خانه \ xāne-ye šāºerān-e moºāser-e īrān \ ، مکانی برای گردهمایی شاعران کشور، واقع در خیابان شهید کلاهدوز (دولت)، نبش خیابان شهید نعمتی، در منطقۀ 3 شهرداری تهران.
خانۀ شاعران معاصر ایران در نتیجۀ تلاشهای مستمر شماری از شاعران کشور و یاری ادارۀ معاونت اجتماعی ـ فرهنگی شهرداری تهران و نیز ادارۀ معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در 1378 ش تأسیس شد. به این ترتیب از این تاریخ، انجمن شاعران ایران و همچنین دفتر شعر جوان که تا آن زمان، مکان ثابت و مناسبی برای گردهمایی و پرداختن به فعالیتهای خود نداشتند، در این محل استقرار یافتند.
انجمن شاعران ایران پس از تصویب اساسنامه و تعیین اعضای هیئت مدیره، در 1378 ش به ثبت رسید. به موجب اساسنامۀ این انجمن، هدف از تشکیل این مرکز فرهنگی، حمایت و تشویق شاعران ایران در راستای ارتقای کیفی و کمی آثار آنها، انعکاس مناسب این آثار در مجامع و رسانه‌های فرهنگی کشور، ترجمه و نشر شعر فارسی به زبانهای دیگر و برعکس، ارتباط با شاعران دیگر کشورها، بررسی آثار شاعران برای تطبیق آنها با نظام ارزیابی مشاغل فرهنگی و پیشنهاد اعطای نشانهای هنری، و سرانجام، تأسیس مرکز انتشارات انجمن برای چاپ و نشر آثار برگزیدۀ سخنوران معاصر بیان شده است. در آن زمان، مشفق کاشانی رئیس هیئت مدیره، و قیصر امین‌پور، محمود شاهرخی، محمدرضا عبدالملکیان و ساعد باقری اعضای هیئت مدیره را تشکیل می‌دادند و فاطمه راکعی مدیرعامل انجمن بود.
این انجمن افزون بر برنامه‌های بنیادین در جهت اعتلای شعر فارسی و فراهم‌آوردن زمینۀ بهتری برای معرفی شعر معاصر ایران به ایرانیان و فارسی‌زبانان دیگر کشورهای جهان، برای اجرای سفارشهای مرتبط با وظایف انجمن، با دیگر سازمانها و نهادهای فرهنگی کشور نیز همکاری می‌کند. هماهنگی با شاعران، منتقدان و صاحب‌نظران برجستۀ کشور در زمینۀ شعر و ادب فارسی برای حضور در جلسات شعرخوانی، برگزاری کنگره‌ها و همایشهای شعری، داوری آثاری که به کنگره‌ها، همایشها و مسابقه‌های شعر در کشور ارسال می‌شود، انتخاب شعر یا ویرایش آثار برای درج در نشریات ادبی یا ارائه در برنامه‌های هنری و جز آنها، تهیۀ ترانه، شعر و سرود برای اجرا در قالبهای صوتی و تصویری، نظارت در کار برنامه‌ها، پژوهشها و دیگر فعالیتهای مربوط به ادبیات منظوم فارسی را می‌توان از جملۀ وظایف انجمن شاعران ایران برشمرد.
انجمن شاعران ایران با هدف توجه به قرائتی صحیح از متون ارزشمند شعر و نثر فارسی، با پشتیبانی معاونت اجتماعی ـ فرهنگی شهرداری تهران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کار ضبط و تولید صوتی این آثار را آغاز کرده است. بدین ترتیب بیش از 10 اثر ادبی کلاسیک فارسی همچون شاهنامۀ فردوسی، دیوان خاقانی، لیلی و مجنون و خسرو و شیرین نظامی گنجوی توسط استادانی چون میر جلال‌الدین کزازی، علی معلم، محمود شاهرخی، حسین آهی، ساعد باقری و علی موسوی گرمارودی قرائت، و به کوشش این انجمن ضبط شده است.
از دیگر دستاوردهای انجمن، تهیۀ مجموعه‌ای با عنوان در جست‌وجوی دوست، مشتمل بر 62 قطعه شعر از 61 شاعر است. همچنین کتاب شعر معاصر ایران با هدف آشنایی علاقه‌مندان ادبیات فارسی در دیگر کشورهای جهان با شعر معاصر، توسط این انجمن چاپ و منتشر شده است. این اثر که دربرگیرندۀ آثار 24 شاعر معاصر ایران است، به 12 زبان ترجمه شده است. تاکنون بیش از 50 جلد کتاب در قالب مجموعۀ اشعار و در زمینۀ شعر فارسی در انتشارات انجمن شاعران ایران به چاپ رسیده است. این انجمن همچنین با هدف شناساندن مشترکات انسانی در شعر شاعران جهان و مفاهیمی از قبیل زندگی، مرگ، عشق، عدالت و آزادی، به ترجمۀ آثاری از زبانهای آلمانی، انگلیسی، عربی و اسپانیایی می‌پردازد.
در پایان هر ماه برای آشنایی هرچه بیشتر علاقه‌مندان با چهره‌های برجستۀ دست‌اندرکار شعر معاصر و نیز صاحب‌نظران ادبیات معاصر، در محل خانۀ شاعران معاصر ایران برای یکی از این چهره‌ها برنامۀ مستقلی با عنون «مهمان ماه» برگزار می‌شود. برخی از ادیبان و شاعران کشورهای تاجیکستان و افغانستان و به طور کلی صاحب‌نظران در زمینۀ شعر و ادب فارسی با این انجمن ارتباطی نزدیک دارند؛ محمدکاظم کاظمی (شاعر افغانی)، محمد سَرور مولایی (ادیب افغانی) و گل‌رخسار صفی‌اُوا (شاعر تاجیک) از این جمله‌اند.
در 1387 ش، نخستین همایش کارنامۀ یک‌صد سال شعر شعرای فارسی‌سرا به همت انجمن شاعران ایران و با همکاری دانشگاه الزهراء، و دومین دور این همایش 3 سال بعد در اردیبهشت ماه 1390 با همت انجمن و همکاری شهرداری تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، و رادیو فرهنگ برگزار شد. برگزاری مراسم گرامیداشت روز حافظ، مولوی، فردوسی، خیام و جز آنان از دیگر برنامه‌های سالانۀ این انجمن است.
دفتر شعر جوان که در حال حاضر، بخش دیگری از خانۀ شاعران معاصر ایران است، در 1368 ش تأسیس شد. از آنجا که در ابتدا محل مشخصی برای تشکیل جلسات دفتر شعر جوان وجود نداشت، این دفتر برنامه‌های خود را در اماکنی چون کتابخانۀ پارک‌شهر، فرهنگ‌سرای اندیشه، بوستان سهیل و سپس کتابخانۀ شهریار برگزار می‌کرد تا آنکه با تصویب اساسنامه، در 1378 ش دفتر شعر جوان به‌عنوان یک تشکل شعری مستقل به شمار آمد و در کنار انجمن شاعران ایران، خانۀ شاعران معاصر ایران را تشکیل داد.
دفتر شعر جوان در آغاز با انتشار فراخوانی، از شاعران 15 تا 25 سالۀ کشور دعوت به عمل آورد تا برای عضویت در این دفتر، نمونۀ اشعار خود را ارسال کنند؛ آن‌گاه پس از بررسی آثار آنان، حدود 100 نفر از شاعران جوان کشور در قالب دو گروه از تهران و دیگر شهرستانها به عضویت پذیرفته شدند. این افراد در پوشش خدمات آموزشی دفتر شعرِ جوان قرار گرفتند. تشکیل جلسات هفتگی شعرخوانی و نقد و بررسی آثار برای اعضای تهرانی، تهیۀ جزوه‌های نقد شعر برای اعضای شهرستانی، انتخاب و انتشار گزیدۀ آثار شاعران هر دوره در قالب کتابهایی با عنوان دفتر شعر جوان، برگزاری کنگرۀ سراسری شعر جوان در پایان هر دوره، و دیدار با مشاهیر شعر و ادب فارسی از جملۀ فعالیتهای دفتر شعر جوان است.
دفتر شعر جوان تاکنون بیش از 100 عنوان کتاب، ویژه‌نامه، بروشور و خبرنامه منتشر کرده است که از آن جمله‌اند: شعر جوان استان، که از 1381 ش تاکنون در این مجموعه، نمونه‌هایی از آثار استانهای مختلف کشور به‌صورت مستقل چاپ شده است؛ دفتر شعر جوان، که به‌صورت کتابی مستقل و هم‌زمان با برگزاری کنگرۀ سراسری شعر جوان منتشر می‌شود و تاکنون 11 عنوان از آن به چاپ رسیده است؛ نیز شعر جوان جهان: افغانستان، کتاب سال شعر جوان، و مجموعۀ شعرهای مستقل دیگر از جملۀ آثار منتشرشده در این انتشارات هستند. برگزاری جلسات «میهمان ماه» و برپایی اردوهایی همراه با سفر به آرامگاههای شاعران برجستۀ کشور، از برنامه‌های منظم دفتر شعر جوان به شمار می‌رود.

مآخذ

راکعی، فاطمه (مدیرعامل انجمن شاعران ایران)، مصاحبه با مؤلف؛ رضایی، فیروزه (کارشناس املاک شهرداری منطقۀ 3 تهران)، مصاحبه با مؤلف.

علی‌محمد مرادیان منفرد

پیشینه و مشخصات معماری بنای خانۀ شاعران معاصر ایران

خانۀ شاعران معاصر ایران در گذشته متعلق به مهدیقلی خان هدایت ملقب به مخبرالسلطنه، فرزند علیقلی خان مخبرالدوله و نوادۀ رضاقلی خان هدایت، از رجال سیاسی دورۀ ناصری بوده است. بنای این خانه در 1320 ش با طرح مهندس میکائیل غریب ساخته شده است ( گزارش ... ، 6). بر این اساس، پیشینۀ آن به اواخر دورۀ رضا شاه و اوایل سلطنت محمدرضا شاه بازمی‌گردد. با اینکه خانه توسط یکی از رجال معاصر ایران ساخته شده، اما دارای نمایی ساده است و از لحاظ تزیینات معماری، اثری غنی محسوب نمی‌شود.
مهدیقلی خان این بنا را در 1324 ش به شخصی به نام علی‌محمد دهقان فروخت. خانه در 1345 ش توسط فردی به نام سید احمد گلابچی خریداری شد و در 1378 ش توسط بازماندگان مالک به شهرداری تهران واگذار گردید (همانجا)؛ خانۀ هدایت از این زمان به بعد به مالکیت این نهاد (شهرداری) درآمد. توسعه و تصرفات صورت‌گرفته در بنا منحصر به تعمیرات جزئی در تزیینات گچی داخل ساختمان و سفیدکاری است.

مشخصات معماری بنا

بنا دارای عرصه‌ای به مساحت 725‘4 مـ2 و زیربنای 615 مـ2 است. عرصۀ بنا زمینی شیب‌دار در جهت شمالی ـ جنوبی است که شیب آن توسط پله‌هایی شکسته شده، و دو صفۀ مسطح از آن به دست آمده است. بر صفۀ پایینی، حیاط اصلی (جنوبی) و بر صفۀ بالایی که بلندترین نقطۀ شیب زمین محسوب می‌شود، حیاط کوچک شمالی واقع شده است. وضع ساختمان خانه میان دو صفه به نحوی است که بخش جنوبی هم‌سطح با حیاط جنوبی و بخش شمالی هم‌سطح با حیاط شمالی است؛ بدین ترتیب گرداگرد خانه فضای باز حیاط است. این خانه شامل یک طبقۀ همکف و یک طبقۀ زیرزمین است. نمای آن تماماً آجری، جنس درها و پنجره‌ها از چوب و همراه با شیشه، و سقف آن نیز به صورت شیروانی است. عرصه از 3 جبهۀ شمالی، شرقی و جنوبی آزاد، و در جبهۀ غربی متصل به خانه‌های مجاور است (همان، 8؛ تحقیقات ... ).
بنای خانۀ شاعران معاصر ایران دارای دو در ورودی، یکی در جبهۀ شرقی و دیگری در جبهۀ جنوبی است. ورودی اصلی محوطه به شکل یک در بزرگ آهنی در ضلع جنوبی است. در ابتدای ورود به محوطه حوض زیبایی در جبهۀ جنوبی به چشم می‌خورد که به فرم شمسۀ ایرانی با 8 بازو و کاشیهای فیروزه‌ای ساخته شده است. در سمت چپ این حوض بزرگ (ضلع غربی محوطه) 3 حوض کوچک‌تر قراردارد که به‌وسیلۀ راه‌آبهایی از کاشی فیروزه‌ای‌رنگ به هم متصل‌اند و داخل آنها آب جریان دارد. در دنبالۀ راه‌آب و در امتداد این حوضها، با گردشی ظریف به سمت راست (جبهۀ شرقی)، حوضچۀ دیگری ساخته شده که فاصلۀ بیشتری با حوضچه‌های پیشین دارد و تقریباً در جبهۀ شمال‌غربی محوطه واقع است. جوی آب در قسمت غربی محوطه با شیبی نسبتاً تند به سمت جنوب امتداد یافته است و دو ردیف پلکان در طرفین خود دارد. حوضچه‌ها نیز به فرم شمسه و هر کدام دارای 8 بازویند. همچنین محوطه درختانی کهن دارد که عمر برخی از آنها نزدیک به سال ساخت خانه است ( گزارش، همانجا).
نمای اصلی خانه نمای جنوبی است. در این نما زیرزمین به شکل یک نیم‌طبقه با پنجره‌هایی نسبتاً کوتاه و یک ایوان نسبتاً عریض دیده می‌شود. این ایوان از نیمۀ جبهۀ جنوبی ساختمان شروع می‌شود و با امتداد در جهت عکس عقربه‌های ساعت، در نیمۀ جبهۀ شرقی به اتمام می‌رسد. برای رسیدن به ایوان جنوبی، پلکانی در جهت شرقی ـ غربی از کف حیاط تعبیه شده است. این ایوان به‌سبب قرارگرفتن بر سطحی که بلندتر از کف حیاط (صفۀ دوم) است، چشم‌اندازی مناسب به باغچۀ مقابل دارد و کاملاً مشرف به حیاط است. همچنین یک ردیـف پلکان شمـالی ـ جنـوبی در جبهـۀ شرقی ساختمان وجود دارد که به ایوان شرقی منتهی می‌شود.
ایوانها دارای 7 جفت ستون مدور آجری‌اند که نقش باربر را ایفا می‌کنند؛ چینش ستونها به گونه‌ای است که 5 جفت در ایوان جنوبی، و دو جفت در ایوان شرقی قرار دارد. روی ایوان جنوبی 3 در چوبی دیده می‌شود که درِ مرکزی، چهارلنگه و دو در اطراف آن هر کدام دولنگه است. ورودی ساختمان درِ غربی است. پس از این در، راهروی واقع شده است که در دو طرف آن، اتاقها و در انتهای آن (جبهۀ شمالی) دبیرخانه، پلکان منتهی به زیرزمین، سرویسها و آشپزخانه قرار دارد. در سمت راست راهرو دری تعبیه شده است که به یک فضای نعلی‌شکل بزرگ بازمی‌شود. این فضا در واقع 3 اتاق مرتبط به هم است که دو اتاق جنوبی، کنار یکدیگر و اتاق بزرگ شمالی، پشت دو اتاق یادشده قرار گرفته است. اتاقهای جنوبی دارای دو در ورودی از ایوان‌اند و اتاق شمالی نیز دری در جبهۀ شرقی بنا دارد. نورگیرهای این فضا به‌صورت دو پنجرۀ بزرگ در جبهۀ شرقی و یک پنجره در جبهۀ شمالی است. در سمت چپ راهرو، راهرو کوچک دیگری واقع است که به اتاق هیئت مدیره در ضلع جنوبی ساختمان، و اتاق مدیریت در ضلع غربی راه دارد. اتاق مدیریت دارای دو پنجره در ضلع شمالی و جنوبی است و اتاق هیئت مدیره به‌صورت فضایی L شکل است که ضلع کوچک‌تر آن (رو به جبهۀ جنوبی) در انتها به‌صورت نیم‌دایره اجرا شده و از نمای جنوبی قابل مشاهده است.
پلان خانه در نمای شمالی، شرقی و غربی به‌صورت حجمهای فرورفته و پیش‌آمده، در عین سادگی، زیبایی خاصی به این بخشها داده است. در نمای شمالی تنها پنجره‌های مربوط به فضای خدماتی، و در نمای غربی افزون بر دو نورگیر کوچک، یک در چوبی دیده می‌شود که متصل به راهرو غربی خانه است. نیز در جبهۀ غربی ساختمان، یک ردیف پلکان شمالی ـ جنوبی قرار دارد که به حیاط شمالی منتهی می‌گردد (تحقیقات).
بنای خانۀ شاعران معاصر ایران ساده و فاقد تزیینات خاص است. تزیینات مختصر خانه شامل آجرکاری گرداگرد رخ‌بام بنا و گچ‌کاریهای سادۀ داخلی است. همچنین دیوار زیرزمین در نمای جنوبی ساختمان سنگ‌چین شده است. محوطه‌سازی بنا (طرح پلکانی حیاط و ایجاد فضای سبز) و فرم شمسۀ حوضها را نیز می‌توان از عوامل تزیینی عرصه به شمار آورد ( گزارش، 9). خانۀ شاعران معاصر ایران در تاریخ 25 / 7 / 1383 ش با شمارۀ 200‘11 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مآخذ

تحقیقات میدانی مؤلف؛ گزارش ثبتی: خانۀ شاعران، ادارۀ کل میراث فرهنگی استان تهران، تهران، 1383 ش.

سیما طایفه