ابریشمی، کنیسه ـ مدرسه

نویسنده (ها) : شهرام خداوردیان

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 4 دی 1402

ابریشمـی، کنیسه ـ مدرسه \kanīse-madrese-ye abrīšamī\، بنایی متعلق به کلیمیان تهران، واقع در خیابان فلسطین (کاخ سابق).

براساس کتیبۀ موجود در کنیسه، کار ساخت این بنا در شهریور 1344/ سپتامبر 1965 به پایان رسید و هم‌زمان گشایش یافت. زمین این مجموعه، با مساحت بیش از 000‘1 مـ2، توسط آقـاجان ابریشمی خریداری و اهدا شد و با مساعدت اعضای مؤسس انجمن فرهنگی صدق ــ متشکل از آقـاجـان ابریشمی، نـاصر اختـرزاد، داویـد بروخیم، منشه پورات، بنیامین شبانی، مهدی موسى‌زاده، حبیب‌الله لاوی، خاخـام عبدالله نتن الی و موسى نصیر ــ و نیز همراهی جمعی دیگر از کلیمیان غیرعضو، کارِ نظارت بر طراحی و ساخت آن به انجام رسید.
طبقۀ پایین مجموعۀ ابریشمی، مدرسه‌ای ویژۀ کلیمیان در مقاطع ابتدایی و دبیرستان است که با تمرکز بیشتر بر آموزشهای دینی، فرهنگی و سنتی خاص کلیمیان فعالیت می‌کند، و طبقۀ دوم آن، «بت هکنست»، کنیسه‌ای با ظرفیت حدود 500 تن (350 تن برای مردان و 150 تن برای بانوان) است.
مراسم تِفیلا (نماز در دین یهود) همه‌روزه در کنیسۀ ابریشمی اجرا می‌شود، اما شمار نمازگزاران در شامگاه منتهی به شبات (جمعه شب) و صبح شبات (شنبه صبح)، و در روزها و اعیاد خاص کلیمیان به‌مراتب بیشتر می‌شود و همین نکته، یعنی کثرت نمازگزاران برای تفیلای روزهای خاص، چون روش هشانا (رأس‌السنه: سال نو در گاه‌شماری دینی کلیمیان) و یوم کیپور (روز کفاره / روز آمرزش)، شورای کنیسه را بر آن داشته است تا 3 جایگاه میشگان یا تِوا (پیشخوان یا میز پیش‌نماز) تعبیه کنند. کنیسۀ کوچک‌تری با گنجایش 80 تن نیز در ضلع شرقی این مجموعه، در شلوغی روزهای خاص و شباتها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گفتنی است که دوره‌های آموزش تلمود تورا (تعلیم سنتی تورات) در این مجموعه، تقریباً هر شامگاه برگزار می‌شود؛ جهت‌گیری کلی این کنیسه نیز مانند دیگر کنیسه‌ها به‌سوی بیت‌المقدس است.
افزون‌براینها، مانند بیشتر کنیسه‌های معاصر، نکتۀ خاص زیرساختی دیگری که به نوعی با معماری رمزپردازانۀ مقدس و سنتی مرتبط باشد، در معماری این کنیسه لحاظ نشده است و حتى الگوی اساسی مشابهی که در میان کنیسه‌هـای قدیمی‌تر مشترک است، در آن دیده نمی‌شود. درواقع این مجموعه، بنایی مدرن و معمولی است که ازلحاظ کارکردی کنیسه شده است، اما درعوض، تزیینات داخلی و عناصر آیینی آن، شامل نقاشیها و تصویرهایی از نمادهای مقدس دین یهود، سنگ‌نبشته‌هایی از آیات و ادعیه به خط و زبان عبری، و نیز اشیائی آیینی چون گنجۀ نگهداری تورات، گلدسته‌های حاوی طومارهای تورات و جز آن، حائز ارزشهای دینی و هنری است.
جایگاه تورات (هخال / محراب) در کنیسۀ ابریشمی ساختی ساده، اما چشمگیر دارد و درِ نسبتاً بزرگ و منبت‌کاری‌شدۀ آن، با سنگ‌نبشته‌های مرمرین به خط عبری تزیین یافته است.
در 14 اسفند 1376 ش/ 17 آدار 5758 گاه‌شماری عبری (زادروز حضرت موسی بن عمران / موشه بن عمرام)، با پشتیبانی مالی باروخ شاهری و هوشنگ الیاسیان، یک میقوه (حمام مخصوص غسل و تطهیر آیینی) برای بانوان کلیمی در این کنیسه، با احترام به یاد و خاطرۀ بانو روزا شاهری ــ یا بانو دبورا، همسر باروخ شاهری و خواهر هوشنگ الیاسیان ــ گشایش یـافت که همه‌روزه، در ساعتهایی معین، پذیرای بانوان کلیمی است. در 1387 ش نیز شورای کنیسه با مساعدت اهرون شرگا، میقوۀ دیگری به نام میقوۀ اهرون برای استفادۀ آقایان بنا کرد. از شالیح صیپورهای (پیش‌نمازهای) اصلی کنیسۀ ابریشمی، این اشخاص را می‌توان نام برد: خاخام یدیدیا شوفط، یهوشوع نتن الی، هوشنگ الیاسیان و یونس حمامی لاله‌زار.
امروزه کنیسه ـ مدرسۀ ابریشمی تنهـا یک کنیسه و مدرسه نیست، بلکه به مرکز فرهنگی و اجتماعی کلیمیان تهران، برای برخی دیدارها و تبادل ‌نظرها بدل شده است.

مأخذ

تحقیقات میدانی مؤلف.

شهرام خداوردیان