شمال تهران، گسل

نویسنده (ها) : فهیمه خسروی آدینه وند

آخرین بروز رسانی : جمعه 6 تیر 1399

شمال تهران، گسل \ gosal-e šomāl-e tehrān \ ، مهم‌ترین، طویل‌ترین و نزدیک‌ترین گسل لرزه‌زا به تهران.
گسل شمـال تهران به درازای بیش از 75 کمـ در کوهپایه‌های شمال تهران از شرق درۀ لشکرک در شمال شرقی تهران تا کاظم‌آباد (دوکیلومتری شرق کلاک) و شهر کرج در غرب، به صورت یک راندگی پیگیری شده است.
این گسل شاخه‌ای از گسل فشاری مشا ـ فشم در نظر گرفته شده است، اما این ارتباط در سطح زمین آشکار و نمایان نیست. از آنجایی که راندگی شمال تهران به صورت یک زون کار کرده است، بنابراین گسلی چند شاخه به شمار می‌رود.
گسل شمال تهران در امتداد شرقی ـ غربی تا شرق، شمال غربی ـ غرب، جنوب غـربی قـرار دارد و شیب آن به سوی شمال است؛ شیب این گسل در کاظم‌آباد °30 به سمت شمال‌شرقی، در غرب کن °10 تا °45 به سمت شمال، در شرق کن °27 تا °40 به سمت شمال، در فرحزاد °70 تا °80 به سمت شمال غربی، در قسمت غربی درۀ لشکرک °40 به سمت شمال‌غربی، و در شمال شرقی روستای سبو در حدود °30 به سمت شمال است.
از میزان لرزه‌خیزی این گسل به سبب کمی داده‌ها، اطلاع درستی در دست نیست. زمین لرزۀ 572 ق / 1176 م، با بزرگی تخمینی °2 / 7 در مقیاس ریشتر، به این گسل منسوب است. این زمین‌لرزه بسیاری از شهرهای مرکزی ایران و ایالت عراق عجم در طول دامنه‌های جنوبی البرز را ویران کرد؛ ری، قزوین، شرق بوئین‌زهرا و آبادیهای کرج در این زمین‌لرزه بیش از دیگر مناطق دستخوش آسیب شدند. ابن‌جوزی و ابن‌اثیر تاریخ این زمین‌لرزه را 571 ق ذکر کرده‌اند.
طول این گسل در برخی از منابع 45 کمـ ذکر شده است که از درۀ لشکرک در شرق تا کاظم‌آباد (در دو کیلومتـری شـرق کلاک و شمال بزرگراه تهـران ـ کرج) امتداد یافته، و بخشی از سیستم تکتونیکی و پیچیدۀ یال جنوبی رشته‌کوههای البرز را تشکیل داده است. گسل شمال تهران در کوهپایه‌های البرز در شمال تهران، در حدود 35کیلومتری از کن (در غرب) تا لشکرک (در شـرق) ادامـه دارد. امتـداد این گسل شرقی ـ غربی به طرف جنوب تا اندازه‌ای مقعر است.
گمان می‌رود که حد غربی گسل شمال تهران (از دارآباد به طرف غرب) از نوع معکوس، و نیمۀ شرقی آن (از دارآباد تا درۀ لشکرک) از نوع راندگی است. گسل کاظم‌آباد (ه‌ م) و گسل درۀ لشکرک (ه‌ م) دو مقطع جدید از گسل تهران‌اند.

مآخذ

امبرسز، ا. ن. ن. و ک. پ. ملویل، تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران، ترجمۀ ابوالحسن رده، تهران، 1370 ش؛ درویش‌زاده، علی، زمین‌شناسی ایران، تهران، 1370 ش؛ گزارش نقشه‌های هم‌شتاب گسترۀ تهران و پیرامون آن، تهران، 1375 ش.

فهیمه خسروی آدینه وند