قنات سردار

نویسنده (ها) : شیوا جعفری

آخرین بروز رسانی : یکشنبه 18 خرداد 1399

قنات‌سردار \ qanāt-sardār \ ، قناتی که از ده ‌قلعه‌سردار در شرق لویزان سرچشمه می‌گرفت.
این قنات که به آب‌سردار و یا قنات اکبرآباد نیز معروف بود و هنوز هم جریان دارد، از مستحدثات محمدحسن خان سردار ملقب به‌ ساری‌اصلان و معروف به خان بابا خان سردار، پسر محمد خان قاجار ایروانی از سرداران معروف ایران در دورۀ فتحعلی شاه قاجار بود. مادرچاه این قنات در ده‌ قلعه‌سردار که امروزه اراضی آن در محوطۀ پادگان لویزان قرار دارد، واقع بود و عمق آن 50 متر، و طول قنات 000‘ 4 متر است (بامداد، 3 / 346؛ مالکی، 167).
این قنات که موقوفه است، برپایۀ نام خیابانها و محله‌های کنونی تهران از لویزان آغاز می‌شود، پس‌ از گذر از خیابان نارمک (آیت) و ادامۀ مسیر، از محل کنونی این خیابان پایین می‌رود و با عبور از زیر منازل، در نهایت به آسیاب‌سردار می‌رسد. درگذشته در این محل آسیایی وجود داشت که توسط جریان آب همین قنات به حرکت درمی‌آمد. قنات‌سردار سپس خیابان آسیاب‌سردار را قطع می‌کند و وارد قسمت غربی خیابان نارمک می‌شود و همچنان در امتداد آن و به سمت پایین ادامۀ مسیر می‌دهد، خیابان مازندران را قطع می‌کند و سپس به سمت غرب منحرف می‌شود و از زیر منازل عبور می‌نماید. درگذشته در این محل آسیایی موسوم به والی وجود داشت که با آب این قنات کار می‌کرد.
قنات‌سردار در ادامۀ مسیر، در محل تلاقی با خیابان زرین‌نعل به دو رشته قنات تقسیم می‌شود: شاخۀ اول به جنوب غرب سرازیر، و پس از قطع خیابان خورشید در عمق 5 / 3متری شمال میدان شهدا (ژاله)، نبش ایران (عین‌الدوله) ظاهر می‌شود. این رشته از قنات، باغ و عمارت سردار را که متعلق به حسن خان سردار بود، مشروب می‌کرد. رشتۀ دیگر این قنات امروزه در امتداد محل خیابان زرین‌نعل به سمت شرق جریان دارد، خیابان 17 شهریور را در مقابل کارخانۀ برق، در عمق 5 / 2متری قطع می‌کند، از زیر محل کارخانه می‌گذرد و در 100متری شرق میدان شهدا به طرف جنوب ادامۀ مسیر می‌دهد. آبدهی این قنات که در بهار بین 5 تا 6 سنگاب، و در پاییز به 4 تا 5 / 4 سنگاب می‌رسید، بعدها به 3 سنگاب کاهش یافت (مالکی، 68 - 69، 167؛ معتمدی، 550، 553، 554).

مآخذ

بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ مالکی، احمد و احمد خورسندی آقایی، قنات در ایران: مطالعۀ موردی قنوات شهر تهران، تهران، 1384 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، 1384 ش.

شیوا جعفری