کند بالا و کند پایین

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 22 آذر 1400

کند بالا و کند پایین \ kond-e bālā va kond-e pāyīn \ ، دو روستا، از توابع دهستان لواسان کوچک، در شمال شهر لواسان:

1. کند بالا

این روستا در °51 و ´39 طول شرقی، و °35 و ´52 عرض شمالی و در فاصلۀ 6کیلومتری شمال شهر لواسان، 3کیلومتری شمال‌غربی روستای افجه و در 5 / 2کیلومتری شمال‌شرقی روستای کند پایین، در ارتفاع 058‘2متری از سطح دریا، در دامنه‌های جنوب‌غربی قلۀ ساکا قرار دارد.
نیمی از پیرامون روستای کند بالا را در قسمتهای شمال شرقی، شمال و شمال غربی کوههای بلند دربرگرفته است. وجود این کوهها در اطراف روستای کند بالا موجب پیدایش دره‌ها و مسیلهای عمیق با دهها چشمۀ کوچک و بزرگ و آبشارهای کوتاه و بلند شده است. مهم‌ترین این آبشارها کفتالو / کفترلو / کفترخوان نام دارد. دره‌های اطراف کند بالا که اهالی روستا آنها را رودخانه نیز می‌نامند، به‌سبب داشتن آب نسبتاً زیاد و هوای خنک، شرایط اقلیمی خاصی را پدید آورده که موجب رونق کشاورزی و دامداری در گذشتۀ منطقه، و توسعه و گسترش باغ و باغداری در زمان حاضر در روستا شده است.
مهم‌ترین این دره‌ها عبارت‌اند از: 1. درۀ شمالی که نام مناطق آن از جنوب به شمال شامل تخت شاهک، گت فریجار و کوه ماپیرزنک است و سرانجام به آتش‌کوه ختم می‌شود. 2. درۀ شمال‌غربی که شامل مناطق کُماچغولین، سیاه‌گاهره، اسپی‌گردن، و پَسْدِز است و در پایان به آتش‌کوه می‌رسد. 3. درۀ شمالی دیگری که شامل مناطق اَشتل، کفترلو، درۀ کفترخوان، چشمۀ جومه‌شوران و لوئک است و در پایان به آتش‌کوه منتهی می‌شود. 4. درۀ انتهایی شمال‌غربی که شامل مناطق باغ دوبرارون، چشمۀ دوآب، و کوه کهو ست. 5. درۀ غرب تپۀ گوشواره هم‌مرز با اراضی و مراتع روستای بوجان که شامل قسمتهای تپۀ جوهک، درۀ بارنج‌رو، مراتع اندوم و چال‌اسب است و در پایان، به کوه کهو می‌رسد.
مهم‌ترین مزرعۀ روستا، سربند چالونه است که در غرب کند بالا جای دارد و در گذشته، از مناطق مهم کشت دیم روستا بوده است، اما امروزه به‌سبب تغییر حرفۀ اهالی، دیگر در آن کشت نمی‌شود. این مزرعه مرز روستای کند بالا با مراتع و مزارع روستاهای بوجان و ناصرآباد است.
روستای کند بالا به‌سبب داشتن دره‌های سبز، آب فراوان، کوههای بلند و مراتع دارای پوشش گیاهی متنوع و انبوه، همواره رونقی مطلوب داشته، و از همین‌رو، در گذشته دامداری و کشاورزی در آن رایج بوده است، اما امروزه دیگر در میان اهالی رواج ندارد؛ همچنین آن بخش از اراضی که به صورت آبی کشت می‌شد، به باغ بدل شده است؛ از همین‌رو، درختانی نظیر گیلاس، آلبالو، گردو و سیب در آنها پرورش داده می‌شود.
بیشتر جوانان روستای کند بالا به شهرهای مجاور به خصوص تهران مهاجرت کرده‌اند. این روستا در تابستان دارای حدود 400، و در زمستان حدود 250 خانوار جمعیت است. نام خانوادگی اهالی آن نیز کبکی، سجودی، اسدیان، اسدبکر، اسدی و گرجی است. خانواده‌های کبکی و سجودی از اهالی بومی روستا، و بقیه مهاجرانی‌اند که پیش از دورۀ قاجار، از نواحی گرجستان و ارمنستان به این ناحیه کوچانده شده‌اند.
آب آشامیدنی اهالی روستا از چشمۀ فِتیزار و رودخانۀ تخت شاهک تأمین، و از طریق جوی آب به روستا منتقل می‌شود. کیفیت این آب مطلوب نیست و برای تأمین آب مناسب روستا چند حلقه چاه در اطراف آن حفر شده است؛ اما هیچ‌کدام بازدهی مطلوبی نداشته‌اند. آب کشاورزی روستا نیز از طریق رودخانه‌های تخت شاهک و هشنه و دره‌ها و چشمه‌های مناطق اطراف روستا تأمین می‌شود.
بافت قدیم و مرکزی روستای کند بالا دارای حدود 50 هکتار وسعت بود، اما در برنامۀ طرح بهسازی روستا در سالهای بعد، حدود 15 هکتار به وسعت آن افزوده شد. اکنون محدودۀ مسکونی روستا از شرق به کوه ونک، از غرب به کوه مگس‌کنک، از شمال به سرقلاع، و از جنوب به کوه گَل‌سنگک که مرز میان کند بالا و کند پایین به شمار می‌آید، تعیین شده است.
بافت تاریخی روستای کند بالا بیشتر در شرق آن واقع است؛ اما بخش عمدۀ آن تخریب، و نوسازی شده است. تنها چند خانۀ تاریخی متعلق به دوران قاجار و پهلوی در قسمتهای مختلف روستا مشاهده می‌شود که بیشتر بدون استفاده، و نیمه‌مخروبه‌اند. حمام تاریخی روستا نیز در دوران پهلوی دوم تخریب، و نوسازی شده است. در بیشتر نقاط کوچه‌ها، باغها و مزارع نزدیک روستا، مواد فرهنگی مختلف نظیر خاکستر، تکه‌های ساروج، آجر و قطعات سفال از انواع تاریخی و اسلامی با نقوش مختلف، مشاهده می‌شود که حکایت از دیرینگی روستا دست‌کم از دوران تاریخی می‌نماید. مهم‌ترین آثار تاریخی روستای کند بالا اینهاست:

1. تپۀ تاریخی شیرتازه

در فاصلۀ حدود 500متری شرق روستا بر بالای کوه ونک که در مهر ماه 1382 با شمارۀ 380‘10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. قدمت این تپه مربوط به سده‌های 7 یا 8 ق است.

2. تپۀ گوشواره

واقع در بالای کوه گوشواره در مرکز و غرب روستای کند بالا که قدمت آن به سده‌های 4 و 5 ق باز می‌گردد. این تپه در مهر ماه 1382 با شمارۀ 381‘10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. گفته می‌شود سبب نام‌گذاری این تپه آن است که در گذشته و هنگام بارش بارانهای رگباری، مردم روستا به بالای تپه می‌رفتند و از سطح آن، لوازم و وسایل مختلف به‌خصوص لنگه‌های گوشواره پیدا می‌کردند، به همین سبب آن را تپۀ گوشواره نامیده‌اند.

3. تپۀ جوهک

واقع در فاصلۀ 5 / 4کیلومتری ضلع شمال‌غربی روستا و بالای دره و کوه جوهک با قدمت دوران تاریخی که در مهر ماه 1382 با شمارۀ 382‘10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

4. قلعۀ پیرزن

واقع در فاصلۀ 650متری شمال‌شرقی روستا و بر بالای یکی از یالهای صخره‌ای کوه با قدمت سده‌های نخستین اسلامی.
بنا به گفتۀ برخی از اهالی روستا، افزون بر موارد یادشده، در قسمتی از بدنۀ کوه گل‌سنگک واقع در حدفاصل روستاهای کند بالا و کند پایین، کتیبه‌ای سنگی وجود داشت که حدود دهۀ 1340 ش توسط عده‌ای خوانده شد و مدتی بعد حفاری، و تخریب گردید.
اهالی روستاهای کند بالا و پایین دربارۀ سبب نام‌گذاری روستا معتقدند که چون این دو روستا در کوههای بلند محصورند و جز یکی دو راه خروجی ندارند، در گذشته، یاغیها و مخالفان حکومت را به اینجا منتقل می‌کردند و به غُل و زنجیر یا کند و زنجیر می‌کشیدند؛ بنابراین، از آن زمان این منطقه کند نامیده شده است.

2. کند پایین

این روستا در °51 و ´39 طول شرقی، و °35 و ´52 عرض شمالی، در فاصلۀ 4کیلومتری شمال شهر لواسان، و در ارتفاع 967‘1متری از سطح دریا جای دارد.
کوههای شرق روستای کند پایین دونْگاه و وُلوزو نامیده می‌شوند. کوه شمال و شمال‌غربی روستای کند پایین که ادامۀ کوه گوشوارۀ کند بالا ست، در این روستا به تیر قلاع شهرت دارد و کوه بلند این قسمت نیز سربند نامیده می‌شود. در شمال این کوه حدفاصل روستای کند پایین و روستاهای بوجان و ناصرآباد، دره‌ای در جهت شمال‌شرقی به جنوب‌غربی امتداد دارد که درۀ کُرُک خوانده می‌شود.
در جنوب روستای کند، تپه و مزرعۀ کیور، مزرعۀ پشت لاریجان، و سپس بندکِرسئون واقع است. مزرعۀ پشت لاریجان قسمت انتهایی دامنه‌های جنوب‌شرقی کوه ورجین است که در غرب رودخانۀ ناصرآباد، حدود 500متری شمال شهر اوشان، و در غرب مزرعۀ کیور واقع است. بندکرسئون به محل باریکی گفته می‌شود که رودخانه‌های کند و ناصرآباد پس از پیوستن به یکدیگر از آنجا می‌گذرند و وارد دشت لواسان می‌شوند.
روستای کند پایین در دو طرف رودخانۀ کند احداث شده است. این رودخانه فصلی است و تنها در زمان بارشهای شدید باران و یا رگبار، آب در آن جریان می‌یابد. سرچشمۀ آب رودخانۀ کند دامنه‌های غربی قلۀ ساکا ست که در جهت شمال به جنوب جریان دارد و در انتها به رودخانۀ ناصرآباد می‌پیوندد.
روستای کند پایین در تابستان حدود 150، و در زمستان حدود 30 خانوار جمعیت دارد. نام خانوادگی اهالی این روستا نمازی، شیرزادی، سجده‌ای و تسبیحی است. آب آشامیدنی اهالی این روستا از چشمه‌ای که در کوه سربند جریان می‌یابد، و آب کشاورزی آنان از رودخانۀ کفترخوان و رودخانۀ کند تأمین می‌شود.
این روستا به‌رغم داشتن دو بنای مدرسۀ متروکه، به‌سبب اندک بودن شمار دانش‌آموزان، فاقد مدرسه‌ای فعال است؛ از همین‌رو دانش‌آموزان آن به مدرسۀ روستای کند بالا می‌روند. شغل قدیم مردم روستای کند پایین کشاورزی و دامداری بود؛ اما امروزه بیشتر آنها به مشاغل دولتی روی آورده‌اند و تنها شمار بسیار اندکی از آنان به حرفۀ باغداری مشغول‌اند. محصول عمدۀ آنها گیلاس، آلبالو، گردو و سیب است. کمبود آب و اندک بودن سطح زمینهای این روستا از مشکلات عمدۀ اهالی آن است.
مهم‌ترین اثر تاریخی ـ فرهنگی روستای کند پایین بنای امامزاده محمدشعیب است که در مرکز روستا و مجاور جادۀ آسفالته واقع شده است. این اثر تاریخی که قدمت آن به دورۀ پیش از قاجار بازمی‌گردد، در مهر ماه 1382 با شمارۀ 379‘10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. در مجاورت امامزاده و در داخل حیاط مسجد تازه‌ساخت روستا، درخت چنار کهن‌سالی وجود دارد که عمر آن بیش از 300 سال تخمین زده می‌شود. تنۀ اصلی این درخت خشکیده، اما جوانه‌های کناری آن که اکنون تنومند شده‌اند، همچنان برپا ست.
بافت قدیم روستای کند پایین تخریب، و به جای آن ساختمانهای تازه بنا شده است. بخشی از این روستا که در جبهۀ شرقی رودخانۀ کند قرار دارد، رونق و آبادانی بیشتری دارد، اما گسترش روزافزون ساختمان‌سازی در تمام قسمتهای روستا، رونق و سرسبزی آن را در معرض تهدیـد جـدی قـرار داده اسـت.

ناصر پازوکی طرودی