گرمابدر

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : جمعه 23 خرداد 1399

گرمابدر \ garm-āb-dar \ ، از روستاهای بخش رودبار قصران.
روستای گرمابدر در فاصلۀ 13کیلومتری شمال‌شرقی شهر فشم، در °35 و ´59 عرض شمالی، و °51 و ´37 طول شرقی، و در ارتفاع 435‘2 متری از سطح دریا واقع است. این روستا آخرین و شرقی‌ترین روستایی است که در مسیر جاده و دره و مسیل رودخانۀ زاگنِه‌رو قرار دارد. دره و مسیل یادشده که آبریز آن از شرق به غرب است و رودخانه‌های متعدد فصلی و دائمی این مسیر را در خود جای می‌دهد، در شهر فشم به رودخانۀ شمشک و میگون متصل می‌شود و بخش علیای رودخانۀ جاجرود را تشکیل می‌دهد. در مسیر این دره و مسیل از غرب به شرق، روستاهای روته، زایگان، لالان، آبنیک و گرمابدر واقع شده‌اند.
هرچند روستای گرمابدر مانند دیگر روستاهای این ناحیه در قسمتی از دهانۀ شرقی تنگ‌تنگه واقع شده است، اما بخش عمدۀ زمینهای آن در شرق، در محدوده‌ای قرار گرفته‌اند که پهنای تنگه هرچه به سمت شرق امتداد می‌یابد، به مرور فراخ‌تر می‌شود و به پهنای بیش از 700 متر می‌رسد و به چند شاخه که هرکدام دره‌ای مستقل هستند، تقسیم می‌شود و زمینهای نسبتاً وسیعی در آنها وجود دارد. درۀ جنوب غربی منتهاالیه شرقی زمینهای گرمابدر در جنوب منطقۀ پیرجبار و جنوب غربی ناحیۀ شیربرکش واقع شده است و در این منطقه، اراضی صدچال، چارزکمرد و سوربندی به ترتیب از شمال به جنوب در امتداد یکدیگر قرار دارند.
درۀ دیگر این منطقه از ناحیۀ شیربرکش به سمت جنوب شرقی کشیده شده است و در امتداد مسیر رودخانۀ سیروندی که از جنوب‌شرقی به شمال‌غربی جریان دارد، ادامه می‌یابد. انتهای این دره و شاخه‌های آن به کوههای کاسونک و تنگ گرگ‌کُش در شرق گرمابدر و مرز لواسان منتهی می‌شود. در این منطقه، تنگه‌ها و دره‌های فرعی دیگری نیز وجود دارد که رودخانۀ خاتون بارگاه از آبریز آنها تشکیل می‌شود. این دره‌ها در شمال و شمال شرقی آبنیک واقع شده، و منتهاالیه آنها را کوههای خاتون‌بارگاه (شرق)، اشترگاه (شمال شرقی) و خرسنگ (شکال) مسدود کرده‌اند. محدودۀ این دره‌ها و تنگه‌ها و زمینها و مراتع واقع در حریم آنها به‌سبب ارتفاع نسبتاً بلند و کوههایی که دچار فرسایش نشده‌اند، از بهترین و مرغوب‌ترین زمینها و مراتع در سطح منطقه به شمار می‌روند. طول مسیر این تنگه و مسیل از شهر فشم تا منتهاالیه شرق آن حدود 25 کمـ است؛ اما تا 15کیلومتری آن مورد ساخت‌وساز قرارگرفته، و حجم وسیعی از حصارهای سنگی و واحدهای مسکونی ترکیب منطقه را دگرگون کرده است. در طول این مسیر 15کیلومتری، زمینهای مهمی مانند حسندر (فردآباد)، میمنایی، سرخه‌بند، پلارک و پهنه زارع، و نیز زمینهای اطراف روستاهای طول مسیر مصادره شده‌اند.
بافت روستای گرمابدر تا دهه‌های 1360 و 1370 ش در داخل درۀ چشمه‌سر قرار داشت؛ اما امروزه از آن خارج شده، و در امتداد جادۀ آسفالته به سمت شرق و کوههای خاتون‌بارگاه در حال گسترش است. نام مزارع، مراتع و مناطق حدفاصل سه‌راهی گرمابدر به سمت شرق عبارت‌اند از: بندابون، لَپو، کنگرجاری، هَشْتَدر، مسلم، بَرجانو، بَل تخته، کو بَلْمِ نو، سوربند، شیوَرکش، کشتان و لَسَرک. مناطق و مزارع اطراف خاتون‌بارگاه زرده‌بند، هشتدر، ولی‌آباد، دریوک، خاتون‌بارگاه و گردنۀ یونه‌زار (یونجه‌زار) نام دارد که پس از آن دشت لار آغاز می‌شود. در شمال روستای گرمابدر، کوه گِل‌چال وجود دارد که انتهای آن به کوههای خاتون‌بارگاه شمالی منتهی می‌شود.
روستای گرمابدر در تابستان حدود 250، و در زمستان کمتر از 90 خانوار جمعیت دارد. نام خانوادگی اهالی اصیل و بومی روستای گرمابدر عبارت است از: گرمابدری، مجیدی، صفایی‌پور، شیبانی، دانایی‌فر، یزدی‌فر، شعبانی و فرهمندنژاد. شغل قدیم آنها نیز کشاورزی و دامداری بوده، و به‌سبب وسعت زمینها و پوشش بسیار خوب مراتع، کسب و کار آنها رونق خوبی داشته است؛ اما امروزه کار کشاورزی کم‌رونق شده، و به جای آن باغداری رونق گرفته است. محصول عمدۀ باغهای این روستا گیلاس و آلبالو ست و به‌سبب غنای خاک و خنکی هوا و در نتیجه، استفاده نکردن از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات، محصول آنها کیفیت مطلوبی دارد. رونق دامداری نیز در این روستا کاهش یافته است و گفته می‌شود حدود 500‘1 رأس دام در آنجا نگهداری می‌شود.
امروزه بیشتر جوانان روستای گرمابدر برای کار به شهرهای اطراف، به خصوص تهران مهاجرت کرده‌اند و به مشاغل خدماتی پرداخته، و برخی نیز کارمند دولت شده‌اند.
آب مورد نیاز باغهای این روستا از دو رودخانۀ گرمابدر و رودخانه‌ای که از شرق و خاتون‌بارگاه می‌آید، تأمین می‌شود. آب آشامیدنی اهالی نیز از دو چشمۀ شیورکش و بِذَرگش که با لوله به روستا منتقل می‌شود، تأمین می‌گردد.
از وسعت و شمار محدود واحدهای مسکونی روستای گرمابدر چنین برمی‌آید که جمعیت این روستا در دوران قاجار و پهلوی اندک بوده، و عمدۀ توسعۀ آن مربوط به چند دهۀ پس از انقلاب اسلامی ایران است؛ اما برخی از شواهد و مدارک ازجمله محوطه‌های تاریخی و فرهنگی مانند محوطۀ تاریخی لوسرتخته، امامزاده شاهچراغ، زیارتگاه مقبرۀ پیرجبار و محوطۀ خاتون‌بارگاه که در اطراف آن وجود دارد، چنین برمی‌آید که این روستا در سده‌های 8، 9 و 10 ق دارای وسعت و اهمیت زیادی بوده است؛ به خصوص آنکه یکی از مسیرهای عبور کاروانها و راههای تاریخی منطقه از آبنیک عبور، و ارتباط میان نواحی مرکزی ایران را با نواحی نور، علمده، کُجور و مازندران برقرار می‌کرده است. در حال حاضر، بافت قدیم روستای گرمابدر و بناهای تاریخی ـ فرهنگی آن نظیر مسجد، تکیه و خانه‌های قدیمی به‌کلی تخریب، و نوسازی شده‌اند و اثری از آنها باقی نمانده است، اما چند محوطـۀ تـاریخی ـ فرهنگی در اطراف روستای گرمابدر وجود دارد که عبارت‌اند از:
1. امامزاده شاهچراغ، واقع در فاصلۀ 300 متری شمال روستای گرمابدر و در سمت شرق درۀ چشمه. دیرینگی این امامزاده با توجه به نمونۀ سفالهای یافت‌شده در محل به اواخر دورۀ صفویه و یا اوایل زندیه بازمی‌گردد. از شواهد و قراین موجود در محل چنین برمی‌آید که این امامزاده در دوران رونق روستای گرمابدر دارای مقبره و بنا بوده است؛ اما در دورۀ فترت روستا، بنای آن تخریب و اکنون جز آثاری از پی آن باقی نمانده است. این اثر در مهر ماه 1382 با شمارۀ 398‘10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
2. محوطۀ تاریخی لوسرتخته، واقع در بالای تپۀ سمت غرب روستای گرمابدر. برپایۀ یافته‌های باستان‌شناختی این تپه در دوره‌های پارتی، ساسانی با قدمت دورۀ تاریخی و اوایل دورۀ اسلامی مسکونی بوده است. احتمالاً این مکان، محل اولیۀ روستای گرمابدر بوده و از اوایل دورۀ اسلامی به نقطۀ فعلی منتقل شده باشد. این اثر در مهرماه 1382 با شمارۀ 399‘10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
3. زیارتگاه مقبرۀ پیرجبار، واقع در فاصلۀ 3 کیلومتری جنوب شرقی روستای گرمابدر. در این محل آثار و بقایایی از معماری دیده می‌شود. اما میزان تخریب به حدی است که نمی‌توان از کیفیت اولیۀ آن اطلاعی کسب کرد. برخی از معتمدان محل در اظهارات خود از برجی آرامگاهی در این محل می‌گویند که در حدود سالهای پایانی دورۀ پهلوی دوم تخریب شده است.
4. محوطۀ خاتون‌بارگاه واقع در منتها‌الیه سمت شرق دره و مسیل رودخانۀ زاگنه‌رو و روستای گرمابدر. محوطۀ خاتون‌بارگاه منطقۀ نسبتاً وسیعی است که در بخشی از آن، دو صخرۀ سنگی نسبتاً بلند در امتداد شرق و غرب یکدیگر واقع شده‌اند و از میان آنها رودی کوچک می‌گذرد. در بدنۀ سمت شرق صخرۀ غربی غاری وجود دارد که حدود 35 متر طول دارد. اهالی منطقه داستانهای فراوانی در مورد این محوطه نقل می‌کنند، اما تاکنون مدرک مستدلی که بتواند تاریخی بودن محل را اثبات نماید، به دست نیامده است.
مردم این روستا در جریان جنگ عراق با ایران 5 تن شهید تقدیم میهن کرده‌اند. در حال حاضر (1391 ش)، روستای گرمابدر دارای 3 مدرسۀ ابتدایی مختلط، ساختمان بهزیستی، مهدکودک، ساختمان مخابرات و سالن ورزشی است. پیش‌بینی می‌شود روستای گرمابدر به‌سبب داشتن زمینهای وسیع و دشت نسبتاً فراخ در حدفاصل مکان فعلی روستا تا محوطۀ خاتون‌بارگاه و سیل جمعیتی که به آنجا روی آورده‌اند، در آینده به یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین روستاهای منطقه بدل شود.

ناصر پازوکی طرودی