اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد، موزه

نویسنده (ها) : لادن تاج بخش

آخرین بروز رسانی : جمعه 15 آذر 1398

اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد، موزه \ mūze-ye asnād va madārek-e tārīxī-ye saʾd-ābād\ ، ساختمان پیشین فرماندهی ضد اطلاعات گارد شاهنشاهی که اکنون به موزه تبدیل شده است.
در فاصلۀ میان کاخ وزارت دربار (موزۀ هنرهای زیبای فعلی) و کاخ سفیـد (کاخ ـ موزۀ ملت)، ساختمانی قرار دارد که در سالهای پیش از انقلاب اسلامی ایران محل استقرار گارد جاویدان بود. این بنا که در اوایل دورۀ پهلوی اول احداث شده است، در نزدیکی یکی از مهم‌ترین ورودیهای سعدآباد، یعنی ورودی نظامیه قرار دارد.
گارد حفاظتی شاهنشاهی افزون بر حفاظت از خاندان و وابستگان به دربار پهلوی، مسئولیت بازرسی کلیۀ آمدوشدها به مجموعۀ سعدآباد و نیز ورود و خروج اموال را از طریق ورودیهای سه‌گانۀ این مجموعه برعهده داشت. بخش قابل توجهی از نامه‌های موجود در اسناد باقی‌مانده از مجموعۀ سعدآباد، مربوط به مجوزهایی است که توسط گارد جاویدان به نام افراد مختلف صادر شده است. گارد حفاظتی شاهنشاهی در زمان سلطنت محمدرضا شاه، برای کارمندان شاغل در مجموعۀ سعدآباد کارتهای ترددی با رنگهای مختلف صادر می‌کرد که هر یک نمایانگر محدودۀ کاری این کارمندان و مناطق مجاز برای آمدوشد آنها بود.
این بنا پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه 1357 در اختیار یگان حفاظتی میراث فرهنگی قرارگرفت، و مدتی نیز به بخش اداری مجموعۀ سعدآباد اختصاص یافت؛ اما سرانجام در 1391 ش به موزۀ اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد بدل شد. آنچه در این موزه به نمایش درآمده، تنها بخش کوچکی از مجموعۀ بزرگ اسناد و مدارک مجموعۀ سعدآباد است. این اسناد ابتدا کاغذهایی فاقد ارزش تلقی می‌شدند و در جریان پاک‌سازی کاخهای سعدآباد در شرف نابودی بودند. اما پس از دسته‌بندی این اسناد توسط شماری از کارمنـدان مجموعـۀ کاخ ـ موزه‌های سعدآبـاد، نخست مرکز اسناد سعدآباد، و پس از آن موزۀ اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد راه‌اندازی شد.
ساختمان این موزه در یک‌و‌نیم طبقه احداث شده است. طبقۀ همکف این بنا که 6 اتاق دارد، پس از تغییر کاربری به موزه، به بخشهای پهلوی اول، پهلوی دوم، مهرها و جلدها، سالن نمایش و دفتر موزه تقسیم شده است. نیم‌طبقۀ پایین نیز به مرکز نگهداری اسناد تاریخی تبدیل شده است؛ به‌جز شمار اندکی از کارکنان مجموعۀ سعدآباد، کسی اجازۀ دسترسی به مخزن ویژۀ نگهداری از اسناد تاریخی را ندارد.
در بخش پهلوی اولِ این موزه، آلبومهایی از بناهای تاریخی ایران کهن، تصاویری با موضوع نحوۀ پوشش مردم در اواخر دورۀ قاجار و اوایل دورۀ پهلوی اول، تصاویری از اولین و آخرین سفر رضاه شاه به ترکیه، و همچنین مجموعۀ تصاویری از یک کارناوال فرهنگی در ایران، به نمایش درآمده است.
در بخش پهلوی دوم موزۀ اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد، تصاویری از همسران محمدرضا شاه در سفرها و بازدیدهای داخلی، و شماری از آلبومهای خانوادگی او در ویترینهای رومیزی و دیواری در معرض نمایش قرار داده شده است.
بخش مهرها و جلدهای این موزه در برگیرندۀ شمار بسیاری از مهرهای رایج در وزارت دربار، پاکتها، کاغذهای سربرگ‌دار و کارتابلهای مورد استفاده در دورۀ پهلوی است. در این قسمت همچنین بخشی از اسناد مکتوب دربارۀ وظایف وزارت دربار به نمایش درآمده‌است. از دیگر آثار موجود در این بخش، آلبومهای خاندان پهلوی متعلق به دهه‌های 1320، 1330، 1340 و 1350 ش است. بیشتر این آلبومها دست‌ساز و دارای جلد لاکی، و مزین به انواع نقوش ایرانی مانند لچک، ترنج، شکارگاه، و تزیینات خاتم‌کاری، کنده‌کاری، نقره‌کاری و طلاکوبی‌اند.
در سالن سینمای موزۀ اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد، امکاناتی برای نمایش تصویری اسناد و تصاویر برای گروههای مختلف سنی فراهم آمده است.
این موزۀ تازه‌تأسیس در حال حاضر (1391 ش)، یکی از پربازدیدکننده‌ترین موزه‌های مجموعۀ فرهنگی ـ تاریخی سعدآباد به شمار می‌رود.

لادن تاج‌بخش