نسترن

نویسنده (ها) : علیرضا بنی جانی

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 9 تیر 1399

نسترن \ nastaran \ ، درختچه‌ای با نام علمی رزا کانینا، که در حاشیۀ جنگلها، چاهها و گودالهای آب می‌روید.
این گیاه در منابع طب سنتی به نامهای نسرین، نسترون، نستر و نامهای عربی ورد احمر بری و وردالکلب نیز ثبت شده است. بلندی نسترن حدوداً به 3 متر می‌رسد؛ شاخه‌های آن کمانی است و برگهایش دارای 5 تا 7 برگچۀ کرک‌دار یا بی‌کرک و به رنگ سبز تیره است. برگچه‌ها دندانه‌های اره‌ای نوک‌تیز و کشیده‌ای دارند و گلهای شبیه به گل سرخ آن در رنگهای سفید، صورتی و سرخ، به صورت تکی یا گروهی می‌رویند (بیرونی، 605؛ جرجانی، الاغراض ... ، 1 / 309؛ خوش‌بین، 3 / 184؛ زرگری، 2 / 277؛ میرحیدر، 3 / 397).
میوۀ نسترن، بیضی‌شکل و به رنگ قرمز تیره یا روشن است و آن را سینورودون می‌نامند. در دیوارۀ داخلی میوه الیاف باریک و ابریشمی وجود دارد که در آن فندقه‌های سختی قرار دارند. سینورودون پس از خشک شدن، طعمی نسبتاً شیرین و قابض می‌گیرد. از نظر ترکیبات شیمیایی، بخش گوشت‌دار سینورودون دارای مقدار زیادی ویتامین ث، اسید سیتریک، اسید مالیک، قند و تانن است. دانه‌های آن معطر، اما سمی‌اند و حدود 10٪ روغن دارند (خوش‌بین، همانجا؛ زرگری، 2 / 278- 279؛ میرحیدر، 3 / 398).
گیاه نسترن در مناطق مختلف دامنه‌های البرز و اطراف تهران، ازجمله در بلندیهای 300‘2متری کوههای توچال، پس‌قلعه و فشند می‌روید. در طب گیاهی، نسترن به صورتهای دم‌کرده، جوشانده، گرد و مربای سینورودون و شربت و عرق مصرف می‌شود. از دیدگاه طب سنتی، نسترن دارای طبیعتی گرم و خشک است (خوش‌بین، 3 / 185-186؛ زرگری، 2 / 279، 281؛ میرحیدر، همانجا؛ نفیسی، 271).
این گیاه سرشار از ویتامین ث، و علاج‌کنندۀ حبس‌البول است. استحمام کردن با دم‌کردۀ گل و برگ نسترن بوی بد بدن را رفع می‌کند؛ آرام‌کنندۀ اعصاب و برطرف‌کنندۀ اسهال است. خون‌ریزی سینه را متوقف، و سنگ و ورم کلیه را رفع می‌کند. الیاف داخلی سینورودون ضد انگل است و مخلوط آن با عسل، موجب از بین رفتن کرم آسکاریس می‌شود. دم‌کردۀ نسترن برای برطرف کردن آلبومین ادرار مؤثر، و
تقویت‌کنندۀ کلیه است. عصارۀ آن وزوز گوش و بی‌خوابی را درمان می‌کند و نشاط‌آور است (ابن‌سینا، 2 / 231؛ عقیلی، 870؛ خوش‌بین، 3 / 186؛ میرحیدر، 3 / 398- 399). همچنین این گیاه سرعت جریان خون در پوست را زیاد می‌کند و از همین‌رو، سبب لطافت پوست می‌شود؛ دم‌کردۀ نسترن برای رفع تپش قلب سودمند، و تقویت‌کنندۀ معده است؛ موجب روان‌شدن خون قاعدگی می‌شود؛ مقاومت و مصونیت بدن را نیز در مقابل بیماریها بالا می‌برد. همچنین از ضماد برگ نسترن برای ترمیم شکستگی استخوان و رفع ورم مقعد استفاده می‌شود (رازی، 21 / 386؛ جرجانی، ذخیره ... ، 2 / 124؛ خوش‌بین، 3 / 187؛ زرگری، 2 / 279).

مآخذ

ابن‌سینا، قانون، ترجمۀ عبدالرحمان شرفکندی، تهران، 1370 ش؛ بیرونی، ابوریحان، الصیدنة، به کوشش عباس زریاب، تهران، 1370 ش؛ جرجانی، اسماعیل، الاغراض الطبیة، به کوشش حسن تاج‌بخش، تهران، 1384 ش؛ همو، ذخیرۀ خوارزمشاهی، به کوشش محمدرضا محرری، تهران، 1382 ش؛ خوش‌بین، سهراب، گیاهان معجزه‌گر، معرفی 250 گیاه دارویی، تهران، 1389 ش؛ رازی، محمد بن زکریا، الحاوی، ترجمۀ سلیمان افشاری‌پور، تهران، 1384 ش؛ زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، 1367 ش؛ عقیلی علوی شیرازی، محمد حسین، مخزن الادویة، تهران، 1371 ش؛ میرحیدر، حسین، معارف گیاهی، تهران، 1373 ش؛ نفیسی، علی‌اکبر، پزشکی‌نامه، تهران، 1355 ش.

علیرضا بنی‌جانی