امامزاده چنار

نویسنده (ها) : میترا آقامحمدحسنی

آخرین بروز رسانی : جمعه 15 آذر 1398

امـامـزاده چنـار \ emām-zāde čenār\ ، چنـاری کهن‌سال و مقدس که تا زمان پهلوی اول در محل گورستان قدیمی تجریش (بیمارستان شهدای تجریش کنونی) برجا بوده است.
در محلی که امروزه بیمارستان شهدای تجریش در آن واقع است، در گذشته درخت چناری وجود داشت که نزد مردم شمیران و تهران، مقدس و مورد احترام بود. درخت چنار به سبب رشد زیاد ــ با وجود آب و هوای خشک و کم‌بارش ایران ــ و همچنین طول عمرش همواره مورد توجه مردم در ایران بوده است. نامیدن بسیاری از روستاها و ییلاقهای سرسبز و دارای درختان چنار فراوان به نامهایی چون چنارک، چنارستان، چناری و جز اینها، گواه اهمیت چنار در این مناطق است ( ایرانیکا، V/ 129).
به‌طورکلی درختان از آن روی که روح و سایه دارند، در میان پیروان همۀ ادیان و فرهنگها از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. به باور ایرانیان، درختان یکی از بزرگ‌ترین نعمتهای خدا به انسان، و نماد برکت، تندرستی و جاودانگی هستند (XII/ 448 ERE,؛ برای آگاهی بیشتر دربارۀ تقدس درخت، نک‌: ER, XV/ 32-33). پیترو دلا واله جهانگرد معروف ایتالیایی، در ذکر وقایع سفر خود در 1027 ق/ 1618 م به ایران، ضمن عبور از تهران، به درختان چنار بزرگ و انبوه این شهر اشاره، و تأکید می‌کند که در تمام طول عمر خود چنین درختان بزرگ و زیبایی ندیده است (ص 288). به نوشتۀ او چنار در باور عامۀ مردم ایران، نماد جاودانگی و پناهگاه ارواح شاد و سعادتمند بود، ازاین‌رو، در میان آنها، پیر، شیخ و یا امام خوانده می‌شد (نک‌ : ماسه، 1/ 398). بنابراین درخت چنار گاهی خود امام یا امامزاده تلقی می‌شود، و گاهی نیز گمان می‌رود که در زیر چنار تنومندی امامزاده‌ای مدفون است؛ در نزدیکی بسیاری از چنارهای کهن‌سال نیز امامزاده، مسجد، تکیه و یا گورستانی قدیمی وجود دارد ( ایرانیکا، V/ 131).
امامزاده‌چنار شمیران نیز که در گذشته در گورستان قدیمی تجریش قرار داشت (ستوده، 1/ 233)، در میان مردم تهران بسیار قابل احترام بوده است. این مکان به نوشتۀ دوستعلی خان معیرالممالک، تفرجگاه مردم تهران و شمیران بوده است و در روزهای جمعه و عیدهای ملی و مذهبی، مردم از هر گروه و طبقه در آنجا گرد می‌آمدند (ص 58). مردم روستاهای شمیران برای برآورده شدن حاجات خود، برای این درخت نذر می‌کردند و پس از دست یافتن به مطلوب خود، در پای آن قربانی می‌کردند و یا تکه‌ای از لباس خود را به‌عنوان دخیل به شاخه‌های آن گره می‌زدند ( ایرانیکا، همانجا). به نوشتۀ معیرالممالک روزهای جمعه در امامزاده‌چنار غوغای عجیبی برپا بود؛ او جمعیت زیاد مردم در این روز در امامزاده‌چنار را به مورچگانی تشبیه کرده است که در اطراف لانۀ خود در حرکت‌اند (همانجا). همو همچنین امامزاده‌چنار را در روزهای عید بسیار تماشایی وصف کرده است (ص 31).
در زمان حکومت رضا شاه پهلوی و با احداث شهرداری تجریش در این مکان ــ که در دورۀ قاجار به یکی از تفرجگاههای مردم تهران تبدیل شده بود ــ این چنار کهن‌سال و به‌طورکلی گورستان قدیمی تجریش از بین رفت. شهرداری تجریش تا دورۀ پهلوی دوم در این مکان قرار داشت، تاآنکه در دهۀ 1340 ش، جای خود را به بیمارستان ولیعهد (شهدای تجریش کنونی) داد.

مآخذ

ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ ماسه، هانری، معتقدات و آداب ایرانی، ترجمۀ مهدی روشن ضمیر، تبریز، 1357 ش؛ معیرالممالک، دوستعلی، وقایع الزمان (خاطرات شکاریه)، تهران، 1361 ش؛ واله، پیترو دلا، سفرنامه، ترجمۀ شعاع‌الدین شفا، تهران، 1348 ش؛ نیز:

ER; ERE; Iranica.
میترا آقامحمدحسنی