آدمیت، روزنامه

نویسنده (ها) : مسعود تاره

آخرین بروز رسانی : پنج شنبه 4 خرداد 1402

آدمیت، روزنامه \rūz-nāme-ye ādamiy(yy)at\، از نشریات دورۀ مشروطه (انتشار: 1325 ق)، که مدیر آن را در شمار حامیان محمدعلی شاه دانسته‌اند.
روزنامۀ آدمیت به نگارش و دبیری میرزا عبدالمطلب یزدی انتشار می‌یافت و بنا بود که هر هفته دو نوبت به چاپ برسد. نخستین شمارۀ این روزنامه با عنوان انسانیت در 11 جمادی‌الاول 1325 منتشر شد. از سربرگ شمارۀ اول آن روشن می‌شود که روزنامه را چند تن به‌صورت شراکت منتشر می‌کردند و «ریاست و انتظام کلیۀ امور با شرکاء انسانیت» بوده است. ادوارد براون (2/ 239) که به نظر می‌رسد نسخۀ چاپی روزنامۀ انسانیت را ندیده است، آن را منسوب به یکی از انجمنهای دورۀ مشروطه به نام «انسانیت» می‌داند. به‌هرحال روزنامه نام خود را در شمارۀ بعدی (21 جمادی‌الاول 1325) به آدمیت تغییر داد و از نو با شمارۀ 1 آغاز به انتشار کرد. تعبیر «شرکاء انسانیت» نیز به‌صورت «شرکاء آدمیت» در سربرگ تغییر یافت. همچنین در آخرین برگ از شمارۀ نخست آدمیت توضیح داده شد که «به تصویب شرکاء محترم اسم جریدۀ مزبور به آدمیت مبدل شد». گفتنی است سرمقالۀ این شماره از روزنامه با شعری از سعدی با مطلعِ «تن آدمی شریف است به جان آدمیت» آغاز شده است (نک‌ : ص 1، 4).
آخرین شماره از آدمیت که امروزه در دسترس است، شمارۀ 12 دارد. به طور کلی نسخه‌های پیوستۀ این روزنامه در اختیار فهرست‌نویسان و مورخان تاریخ روزنامه‌نگاری قرار نداشته است (نک‌ : قاسمی، 51؛ رابینو، 33). با‌توجه‌به مباحث ناتمام مندرج در شمارۀ 12، که در رمضان 1325 به چاپ رسیده است، به نظر می‌رسد انتشار این روزنامه تا چندی ادامه یافته، و گویا در جریان حوادث استبداد صغیر انتشار آن متوقف شده باشد. میرزا عبدالمطلب یزدی در همین هنگام (رجب 1325) و هم‌زمان روزنامۀ دیگری به نام زبان ملت را در تهران به چاپ می‌رساند (زبان ملت، ﺷﻤ 1، ص 1؛ نیز نک‌ : ندای وطن، ﺷﻤ 124، ص 3).
روزنامه در نخستین شماره که با عنوان انسانیت منتشر شد، خود را با تعبیری معرفی کرده است که پیش‌تر روزنامۀ اطلاع (برای نمونه، نک‌ : ﺷﻤ 5، ص 1) در دورۀ نـاصری معرفی می‌کرد؛ در صفحۀ نخست انسانیت نوشته شده بود: «این روزنامه از قید رسمیت به‌کلی خارج است» (نک‌ : ﺷﻤ 1، ص 1). این سرتیتر در شماره‌هایی که بـا عنوان آدمیت منتشر شدند، به‌صورت «جریده‌ایست علمی، تجـارتی، ادبی، تـاریخی، سیـاسی ... » تغییر یـافت (نک‌ : ﺷﻤ 1، ص 1). محل دفتر روزنامه در خیابان سیف‌الملک در نزدیکی میدان بهارستان قرار داشت ( انسانیت، همانجا؛ آدمیت، ﺷﻤ 2، ص 1).
به نوشتۀ ادوارد براون (2/ 165) میرزا عبدالمطلب یزدی، نگارنده و دبیر روزنامۀ آدمیت، از سوی مشروطه‌خواهان مورد سوءظن بود و تصور می‌شد که با ارتجاعیون و مخالفان مشروطیت هم‌رأی باشد. در عمل هم به دورۀ استبداد صغیر و پس از به‌توپ‌بستن مجلس شورای ملی، او یکی از اعضای محکمه‌ای شد که از سوی محمدعلی شاه در باغشاه بر پا گشت و در بازپرسی و شکنجه و کشتار مشروطه‌خواهان دست داشت. میرزا عبدالمطلب پس از فتح تهران به‌دست مجاهدان در 1327 ق بازداشت، و به مدت یک سال زندانی شد.
با وجود گزارشی که براون از شرح‌حال میرزا عبدالمطلب یزدی ارائه کرده است، در نسخه‌های برجامانده از روزنامۀ آدمیت نشانی صریح از مخالفت با اساس مشروطیت نیست. سیاق مطالب مندرج در شماره‌های مختلف آن (دست‌کم شماره‌هایی که در دسترس است)، به‌مانند دیگر نشریات پس از مشروطه، به بیزاری از استبداد و انتقاد و طرح پیشنهاد دربارۀ مسائل اجتماعی و سیاسی روز اختصاص دارد.

مآخذ

آدمیت، به کوشش عبدالمطلب یزدی، تهران، 1325 ق؛ اطلاع، تهـران، 1298 ق؛ انسـانیت، به کوشش عبدالمطلب یـزدی، تهران، 1325 ق؛ براون، ادوارد، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورۀ مشروطیت، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، 1336 ش/ 1957 م؛ رابینو، ی. ل.، روزنامه‌های ایران از آغاز تا 1329 ق/ 1289 ش، ترجمۀ جعفر خمامی‌زاده، تهران، 1380 ش؛ زبان ملت، به کوشش عبدالمطلب یزدی، تهران، 1325 ق؛ قاسمی، فرید، راهنمای مطبوعات ایران عصر قاجار، تهران، 1372 ش؛ ندای وطن، به کوشش مجدالاسلام کرمانی، تهران، 1325 ق.

مسعود تاره