آزموده، طوبی

نویسنده (ها) : سارا طباطبایی

آخرین بروز رسانی : جمعه 5 خرداد 1402

آزموده \āzmūde\، طوبى (1295-1355 ق/ 1257-1315 ش)، از نخستین بنیادگذاران مدرسۀ دخترانه در تهران.
طوبى آزموده در تهران زاده شد. پدرش میرزا حسن خان سرتیپ، از نظامیان دورۀ ناصری بود. طوبى تحصیلات ابتدایی خود را در خانه و زیر نظر آموزگاران سرخانه سپری کرد (فرخزاد، دانشنامه ... ، 1/ 72)، و با تشویقها و نظارت پدرش افزون‌بر زبان فارسی، به فراگیری زبانهای عربی و فرانسوی نیز پرداخت. او در 14سالگی با عبدالحسین میرپنج که مردی نظامی و از تحصیل‌کردگان زمان خود بود، با اختلاف سنی زیاد ازدواج کرد؛ اما این ازدواج دوام چندانی نداشت و به جدایی انجامید. از این ازدواج فرزندی باقی نمانده است (ساناساریان، 74؛ بامداد، 42؛ فرخزاد، کارنما ... ، 39).
در دوران مشروطه که فعالیت زنان در امور اجتماعی پررنگ‌تر شد، طوبى آزموده کوشید با تأسیس مدرسۀ دخترانه، سطح آگاهی زنان را ارتقا بخشد. به گمان قوی و برپایۀ منابع موجود، نخستین مدرسۀ دخترانه به نام «پرورش» در تهران به دست طوبى آزموده در 1321 ق/ 1282 ش تأسیس شد. این مدرسه در ابتدای کار 17 دانش‌آموز داشت، اما پس از چند روز مأموران دولتی با فحاشی و تهدید، مدرسه را بستند (پیرنیا، 46؛ رشدیه، 148). آزموده که شرایط زمانۀ خود را به‌خوبی می‌شناخت، تلاش خود را از سر گرفت و پس از تعطیلی مدرسه به گشایش کلاسهای اکابر برای بانوان همت گماشت و علوم قرآنی، تعالیم مذهبی و علم احادیث را نیز در دروس مدرسه گنجاند. طوبى سالی یک‌بار در این مدرسه، مجالس روضه‌خوانی برگزار می‌کرد. در 1326 ق، پس از برپایی مدرسۀ اکابر زنان، به بازگشایی مدرسۀ «ناموس» همت گماشت (ساناساریان، همانجا). وی این مدرسه را ابتدا در خانۀ شخصی خود واقع در خیابان فرمانفرما (حافظ کنونی) در نزدیکی چهارراه حسن‌آباد برپا کرد و پس از چندی به خانه‌ای بزرگ‌تر در خیابان شاهپور (وحدت اسلامی کنونی، روبه‌روی ضلع غربی پارک شهر) انتقال داد.
در طول فعالیتهای آموزشی طوبى، پیداکردن آموزگار زن که توانایی تدریس در مدرسه‌های دختران را داشته باشد، بسیار دشوار می‌نمود، زیرا انتخاب معلمان مرد نیز به‌دلیل وجود شرایط دشوار در جامعه موجب برانگیختن حساسیتهای اقشاری از مردم می‌شد. اما وی توانست با سختیهای فراوان فعالیتهای خود را ادامه دهد. آزموده خود به تعلیم دانش‌آموزان می‌پرداخت و در طول فعالیتش همواره از کمکهای بی‌دریغ سید جواد خان سرتیپ، میرزا حسن رشدیه، نصیرالدوله و ادیب‌الدوله برخوردار بود (بامداد، 43) و به پاس قدردانی از زحمات رشدیه، ماده‌ای در نظام‌نامۀ مدرسه به ثبت رساند که همیشه یکی از دختران میرزا حسن رشدیه معلم مدرسۀ ناموس باشد (رشدیه، همانجا؛ بامداد، 41-42).
آزموده با توجه به شرایط حاکم در آن زمان و دشواریهای موجود، برای جلوگیری از بسته‌شدن مدرسه کوشید تا کار خود را با قوانین و آیین اسلام تطبیق دهد و مانع از این اتفاق شود (رجبی، 149). وی با بیان مهم‌ترین هدف مدرسه که همان تحصیل و ارتقای سطح علمی بانوان بود، تابلویی بر سردر مدرسه نصب کرد که در آن به برنامه‌های آموزشی و کلاسها اشاره شده بود. هرساله در مدرسه در ایام سوگواری، مجلس روضه‌خوانی ترتیب می‌داد و با تفسیر آیه‌های قرآن پایبندی خود را به دین اسلام ابراز می‌کرد (دژم، 40).
مدرسۀ ناموس بعدها به یکی از مهم‌ترین و مجهزترین مدرسه‌های دخترانه در تهران بدل شد و توانست زنان بسیاری را در عرصه‌های علمی و فرهنگی تربیت کند. از فارغ‌التحصیلان این مدرسه می‌توان به توران آزموده، فخرعظمى ارغون، بی‌بی‌خانم استرابادی و مهرتاج رخشان اشاره کرد (پیرنیا، همانجا؛ بامداد، 42).
طوبى آزموده در کنار دبستان، دبیرستان دخترانۀ ناموس را نیز تأسیس کرد (شیخ‌الاسلامی، 86).
طوبى آزموده در 1315 ش، در 58سالگی درگذشت (فرخ‌زاد، دانشنامه، 1/ 73). در مهرماه همان سال امتیاز مدرسه به اسکندر آزموده، برادرزاده‌اش واگذار شد و طوبى مشکوٰة نفیسی از فارغ‌التحصیلان دبیرستان ناموس که سالها معاونت مدرسه را بر عهده داشت، ادارۀ آن را نیز بر عهده گرفت. در 1319 ش، مدرسۀ ناموس پس از 37 سال فعالیت به‌دلیل مشکلات مالی، با حفظ نام، به وزارت فرهنگ واگذار شد (دژم، همانجا؛ فرخزاد، کارنما، 39).

مآخذ

بامداد، بدرالملوک، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، تهران، 1347 ش؛ پیرنیا، منصوره، سالارزنان ایران، واشینگتن، 1374 ش؛ دژم، عذرا، اولین زنان، تهران، 1384 ش؛ رجبی، محمدحسن، مشاهیر زنان ایرانی و پارسی‌گوی از آغاز تا مشروطه، تهران، 1374 ش؛ رشدیه، شمس‌الدین، سوانح عمر، تهران، 1362 ش؛ ساناساریان، الیز، جنبش حقوق زنان در ایران، ترجمۀ نوشین احمدی خراسانی، تهران، 1384 ش؛ شیخ‌الاسلامی، پری، زنان روزنامه‌نگار و اندیشمند ایران، بی‌جا، بی‌تا؛ فرخزاد، پوران، دانشنامۀ زنان فرهنگ‌ساز ایران و جهان، تهران، 1378 ش؛ همو، کارنمای زنان کارای ایران، تهران، 1381 ش.

سارا طباطبایی