آقا محمدجعفر نایب، تکیه

نویسنده (ها) : امیرحسین مرادخانی

آخرین بروز رسانی : جمعه 1 دی 1402

آقا محمدجعفر نایب، تکیه \te(a)ky(iy)e-ye āqā mohammad-jaʾfar-e nāyeb\، بنایی واقع در محلۀ سنگلج در تهران روزگار قاجارها.
در «نقشۀ نجم‌الدوله» (1309 ق/ 1892 م) از دارالخلافه، در قسمت شرقی محلۀ سنگلج و جانب غربی پاچنار، خیابانی با امتداد شرق به غرب کشیده شده است که به خیابان بازارچۀ معیر‌الممالک منتهی می‌شود. در ضلع شمال شرقی این خیابان، کوچۀ بن‌بستی به سمت شمال منشعب گشته که نام تکیۀ آقا محمدجعفر نایب در کنار آن نوشته شده است. نجم‌الدوله در این قسمت نام تکیه را بدون علامت تکیه درج کرده است (نک‌ : اطلس ... ، 85).
در نقشه‌های کرشیش و برزین، نام و نشانی از تکیۀ آقا محمدجعفر نیست، اما در آمار سال 1269 ق از تهران در محلۀ سنگلج، 12 تکیه ثبت گشته که تکیۀ آقا محمدجعفر نایب یکی از آنها ست (نک‌ : آمـار ... ، 255). ثبت این تکیه نشان می‌دهد که در هر دو نقشۀ کرشیش و برزین ترسیم آن از قلم افتاده است. در آمار همان سال در ذیل دکاکین پاچنار در نزدیکی تکیه، یک باب قنادی و یک باب شمّاعی (شمع‌ریزی) به نام «آقا محمدجعفر نایب فراشخانۀ مبارکه» ثبت شده است. این داده‌ها می‌تواند اشاره‌ای به پیشینۀ آقا محمدجعفر باشد.
در آمار اخضرعلیشاه از دارالخلافه، در 1320 ق، شمار تکیه‌های محله‌های سنگلج 9 باب شمارش شده (همان، 355)، که نشان از کاهش 3 باب تکیه در فاصلۀ حدود نیم قرن، در آن محله است. در آمار اخضرعلیشاه، در شرح عمارتهای واقع در پاتوق نایب محمدعلی، خانۀ آقا محمدجعفر نایب نیز ثبت گشته است (همان، 462). ازاین‌رو، گمان می‌رود نجم‌الدوله در جانمایی تکیۀ آقا محمدجعفر نایب بدون علامت تکیه اشتباه نکرده است. چه، تکیه‌ای که از سالها قبل در آنجا دایر بوده، گویا در زمان ترسیم نقشه وضعیت نامعلومی داشته است و در دهۀ 1310 ق، به ملک مسکونی آقا محمدجعفر نایب بدل گشته است.
کوچه‌ای که این تکیه و پس‌ازآن، خانۀ آقا محمدجعفر در آن واقع بوده، بنابر نقشۀ امروزۀ شهر تهران (1398 ش)، به کوچۀ امانی تغییر نام یافته است که در ضلع شمال شرقی خیابان کارکن اساسی، منشعب از خیابان خیام قرار دارد (نقشه ... ).

مآخذ

آمار دارالخلافۀ تهران، به کوشش سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه، تهران، 1368 ش؛ اطلس تهران قدیم؛ نقشۀ تهران.

امیرحسین مرادخانی