برادران شهید طوقانی، زورخانه

نویسنده (ها) : میلاد شعبانی

آخرین بروز رسانی : شنبه 16 آذر 1398

برادران شهید طوقانی، زورخانه \ zūr-xāne-ye barādarān-e šahīd towqānī\ ، یا زورخانۀ سلطنت‌آباد (مهمات‌سازی)، از زورخانه‌های قدیمی تهران در منطقۀ شمیران. پیش از برپایی زورخانۀ سلطنت‌آباد، تسلیحات ارتش در دهۀ 1320 ش زورخانه‌ای در ابتدای خیابان باب همایون در میدان توپخانه (میدان امام خمینی فعلی) داشت که توسط احمد فضیلت اداره می‌شد. این زورخانه چون در محوطۀ قورخانه قرار داشت، به آن زورخانۀ قورخانه نیز می‌گفتند. امروزه این زورخانه از بین رفته است و محل استقرار آن تغییر کاربری داده، و مترو تهران در ایستگاه امام خمینی در آنجا برپا شده است.
زورخانۀ سلطنت‌آباد توسط یکی از کارمندان ورزشکار مهمات‌سازی به نام احمد محبی که به احمدجنّی شهرت داشت، برپا شد. احمد محبی در محلۀ سنگلج تهران به دنیا آمد و از پهلوانان قدیمی و بنامِ دوران خود به حساب می‌آمد. او با بسیاری از ورزشکاران بنام زورخانه‌ایِ آن زمان رابطۀ دوستانه و نزدیکی داشت و بسیاری از آنان برای ورزش به زورخانۀ او می‌رفتند.
زورخانۀ سلطنت‌آباد در اوایل دهۀ 1330 ش در کنار تأسیسات ورزشی مهمات‌سازی در محلۀ سلطنت‌آباد (پاسداران کنونی) به‌طور رسمی افتتاح شد. محل استقرار زورخانه روبه‌روی درِ اصلی مهمات‌سازی و در خیابان سلطنت‌آباد، کمی بالاتر از سه‌راه اختیاریه است. پیش از این، دورتادور محیط ورزشیِ مهمات‌سازی بیابان بود و تنها نقاط مسکونی، مربوط به لویزان، محدودۀ مسکونی سلطنت‌آباد، سه‌راه ضراب‌خانه، قلهک و یخچال بود. در کنار ساختمان اصلی و قدیمی این زورخانه، درِ اتاق مدیریت قرار داشت که احمد محبی برای ادارۀ این فضای ورزشی در آن مستقر بود.
ساختمان قدیمی زورخانه دو در داشت و هر کدام به قسمتی از ساختمان که به دو قسمت تقسیم شده بود، وارد می‌شد؛ یکی متعلق به زورخانه بود که پس از ورود به سَردم، محل استقرار مرشد، در سمت راست قرار داشت و درِ دیگر مربوط به سالن کشتی مجموعه بود. سقف این دو فضای ورزشی که در یک ساختمان قرار داشتند، از تیرچه و چوب و شیروانی فلزی ساخته شده بود.
محبی فضای زورخانه‌ایِ ورزش مهمات‌سازی را به کمک شعبان جعفری که دوستیِ دیرینه‌ای با یکدیگر داشتند، برپا کرد. در آن دوران زورخانۀ مهمات‌سازی یکی از بهترین زورخانه‌های شمیران به شمار می‌آمد و فضای زورخانه‌ایِ آن (دیوارها و کف‌پوشها) از چوب روسی ساخته شده بود. گود زورخانه هشت‌ضلعیِ منتظم، و ارتفاع آن از کف زورخانه تا کف گود حدود 80 سانتی‌متر بود. زورخانۀ مهمات‌سازی دارای بالکنی بود که در آنجا ورزشکاران سنگ می‌گرفتند؛ همچنین در زمان خود از زورخانه‌هایی به شمار می‌آمد که دارای سیستم بهداشتی و تهویۀ مناسب بود.
تا قبل از انقلاب اسلامی در 1357 ش، مرشدی زورخانه سالها برعهدۀ غلامحسین غلامعلی، معروف به مرشد حسین‌سیرابی بود. به‌سبب آنکه مرشد حسین در ساز ضرب به جای پوست، از سیرابی گاو و گوسفند استفاده می‌کرد، تا به زعم او صدای ضرب دل‌نشین‌تر شود، از این‌رو به این نام شهرت یافته بود.
به‌سبب اهمیت این زورخانه و سالن کشتی آن، ورزشکاران بنامی پا به این محیط ورزشی می‌گذاشتند، ازجمله پهلوانانی چون شعبان جعفری، محمد طوسی، برادران جوزی از جماران، سعید رضاییان از لویزان، سید علی جهرمی، عباس شفیعی، سید حسن محمدی، علی رحیمیان، عباس گرجی، غلام و قربان تجریشی، اکبر کاویانی، رجب طاهری عطار، حسین عسگری، امیر بیات، ناصر نصیری، حسن شمشیری و جز آنها. از دیگر پهلوانان مشهورِ آنجا می‌توان به غلامرضا تختی، منصور مهدی‌زاده، عباس زندی، حبیب‌الله بلور، برادران عسگری، علی قاسمی، برادران سالارکیا و جز آنها اشاره کرد.
در طول این سالها مرشدانی در زورخانۀ مهمات‌سازی فعالیت داشته‌اند که از آن میان می‌توان مرشد حسین غلامعلی، سید اکبر شریف شهیدی، محمد ریخته‌گر، حسین ملایری، مرشد حاجی‌خان، نصرالله رهبر، صحبت‌الله سیفی، حسین گنجکانی، محمد گنجکانی، مرشد مهرگان، رضا متین‌خواه، احمد رحیمیان، مرشد داوود و جز آنها را نام برد.
پس از انقلاب اسلامی، تغییرات گسترده‌ای در زورخانۀ مهمات‌سازی صورت پذیرفت و بنابر تصمیم مسئولان ورزشی، دیوار مشترک میان فضای زورخانه و سالن کشتی برداشته شد و با پرکردن گود زورخانه تمامیِ فضای این مکان به سالن کشتی اختصاص یافت. پس از آن، زورخانۀ جدیدی را در همان محیط ورزشی مربوط به مهمات‌سازی بنا کردند که در حدود سال 1360 ش به‌طور رسمی افتتاح شد. با تکمیل و بهره‌برداری فضای جدید زورخانه، بسیاری از قهرمانان از آن استقبال کردند؛ سبب اصلی این استقبال برخورداری فضای زورخانۀ جدید از محیط تمرین بزرگ‌تر بود.
سالن جدید زورخانه را به نام برادران شهید طوقانی نام‌گذاری کردند. کف زورخانه از جنس سنگ مرمر، و گود آن هشت‌ضلعی است. در سمت راست و چپ سَردم، 3 ردیف سکوی تماشاگران از جنس سنگ مرمر ساخته شده است. روبه‌روی این سکوها، 8 ردیف سکو برای تماشاگران قرار دارد. دورتادور فضای اصلی زورخانه پوشیده از عکس قهرمانان و نامداران ورزش زورخانه‌ای است که سابقۀ حضور در زورخانۀ سلطنت‌آباد را داشته‌اند. کف گود زورخانه، با کف‌پوشی از جنس تارتان پوشیده شده است.
بنای زورخانه از سنگ و آجر ساخته شده و دیوارهای آن از گچ است و گچ‌بری در آن محیط صورت نگرفته‌است. ظرفیت فضای نشستن و تماشای مسابقات حدود 100 نفر است، گرچه قابلیت آن را دارد که از میهمانان و تماشاگران بیشتری نیز پذیرایی کند.
از زمان آغاز فعالیتهای مجموعۀ ورزشی مهمات‌سازی، مدیران بسیاری به کار و فعالیت در این مکان اشتغال داشته‌اند. چنان‌که گفته شد از بدو تأسیس تا انقلاب اسلامی، احمد محبی به فعالیت در این زورخانه اشتغال داشت و پس از بازنشسته‌شدن محبی، حسن رضاییان، امیر بیات، سعید علی‌بخشی، هوشنگ علیپور و علی جاهدی به‌عنوان مدیر فعالیت کرده‌اند.
در زورخانۀ مهمات‌سازی هرساله در ماه رمضان برنامه‌های مختص به این ماه برگزار می‌شود. همچنین امروزه در جشنهای مختلف و اعیاد و مناسبتهایی همچون جشن نیمۀ شعبان، برنامه‌های متنوعی در آنجا انجام می‌گیرد. این زورخانه از آغاز تأسیس تا به حال، مورد استقبال اهالی منطقه بوده، ولی با گذشت زمان و کمترشدن میزان توجه به ورزش زورخانه‌ای، حضور مردم در آن کم‌رنگ شده است. فضای ورزشی مهمات‌سازی به غیر از کشتی و زورخانه، یک سالن ورزش مجهز برای پرورش اندام و ورزشهای رزمی را نیز دارا ست.

میلاد شعبانی