برگ جهان

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : شنبه 16 آذر 1398

برگ‌ جهان \ barg-e jahān\ ، روستایی واقع در ˚51 و ´44 طول شرقی، و ˚35 و ´50 عرض شمالی، در ارتفاع 052‘ 2متری از سطح دریا، در فاصلۀ 3کیلومتری شمال شرقی روستای نیکنام‌ده و در فاصلۀ 7کیلومتری جنوب شرقی روستای افجه.
اطراف روستای برگ جهان را کوههای نسبتاً بلندی فرا گرفته است و جز سمت جنوب آن که مسیل رودخانۀ نیکنام‌ده است، مسیر ورودی همواری ندارد. مهم‌ترین کوههای اطراف روستای برگ جهان عبارت‌اند از: آفتاب‌کوه در شمال شرقی، پشت‌بالابا در شمال، مازِهون در شمال غربی، سوته و کَهو در جنوب غربی، و خورندان در شرق.
در حد فاصل کوههای یادشده یا در دامنه‌های آنها دره‌هایی وجود دارد که به سبب وجود آب کافی، بسیار سرسبز است و بخشی از مزارع و باغهای اهالی روستای برگ جهان در آنجا واقع است. مهم‌ترین این دره‌ها عبارت‌اند از: تنگه‌هور و تنگه‌پاسوئک در شرق، کوشکستان و تنگه‌مَرْغ ــ که در امتداد آن کوه مازهون واقع است ــ در شمال، و تنگه‌شیران و تنگه تادَر در غرب؛ این دره‌ها از مناطق بسیار زیبای منطقه به ‌شمار می‌روند و جهت گسترش و آبریز همۀ آنها به سمت روستای برگ‌ جهان است.
در پیرامون روستای برگ‌ جهان مزارع و مراتع آباد و سرسبزی وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: زیادآباد و گندم‌مَجّه یا گندم‌مجد در غرب؛ و سوئک، اَشِمَرغ، چال‌مکان، چالی‌سور، چال‌وِهُوزن، کناررود، میان‌رود و اِندار در سمت شمال و شمال شرقی.
در اطراف بافت مرکزی روستای برگ جهان نیز، مزارع معروفی همچون چالین‌بیری، صحرای تنگه، پشت‌بالا، باغ، و آبک در شمال؛ دشتها و الیاس در غرب؛ و صحرای شیران، سوآستانه، لَزین‌بره، و پالان‌جو در جنوب واقع شده‌اند.
آب مصرفی روستای برگ جهان را رودخانۀ برگ‌ جهان که در طول مسیر خود به نامهای آب‌برکه و جهان‌جون یا جهان‌باگه‌جون نیز خوانده می‌شود، تأمین می‌کند. این رودخانه که در جهت شمال شرقی به جنوب غربی جریان دارد، دارای دو شاخۀ اصلی در سرچشمۀ خود است. شاخۀ شرقی آن از دامنۀ جنوب غربی کوه سرسیاه‌غار آغاز می‌شود و پس از عبور از مزرعۀ کناررود به نزدیکی روستای برگ‌ جهان می‌رسد. شاخۀ غربی رودخانه از دامنه‌های جنوب شرقی کوه پرسون سرچشمه می‌گیرد و پس از گذر از دشت یا مزرعۀ اندار، از دامنۀ شرقی گردنه‌سور می‌گذرد و در شمال شرقی روستای برگ جهان به شاخۀ شرقی متصل می‌شود؛ آن‌گاه به روستای برگ‌ جهان می‌رسد و پس از عبور از شرق روستا به دامنۀ شمال غربی کوه لَزیم بَره ــ که در حد فاصل روستای نیکنام‌ده و برگ جهان واقع است ــ رسیده، پس از آبیاری باغها و مزارع سمت شمال و شمال غربی روستای نیکنام‌ده، در جنوب این روستا به رودخانۀ لواسان می‌پیوندد و به سمت غرب ادامۀ مسیر می‌دهد؛ سرانجام، این شاخه به سد لتیان و رودخانۀ جاجرود می‌ریزد.
این رودخانه در طول مسیر خود آب نهرهایی را که از شمال شرقی به جنوب غربی به نامهای چالین‌بری، سرده، شاهان، آبک، شیران، لزیم‌بره و زیادآباد خوانده می‌شود، دریافت می‌کند. وجود آب رودخانۀ برگ ‌جهان و نهرها و چشمه‌هایی که به آن می‌ریزند، موجب رونق و آبادانی این روستا و درآمد نسبی خوب مردم و افزایش جمعیت آن شده است.
این روستا که دارای حدود 30 هکتار وسعت است، در تابستان بیش از 600، و در زمستان حدود 70 خانوار جمعیت دارد. نام خانوادگی ساکنان این روستا به ترتیبِ کثرت جمعیت شامل کوشکستانی، لبافی، پلویی، جانثاری، علیمردانی، شاهانی، مقدس، اثباتی، مجاوری و توسی است. شغل بیشتر مردم این روستا در گذشته دامداری، کشاورزی و صنایع دستی نظیر بافت پارچۀ کرباس، نمد مالی، چادرشب‌بافی، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، قالی‌بافی، تولید یراق چهارپایان، بافت تورِ حمل کاه و جوال‌دوزی به‌خصوص جوالهایی به‌نام «جوال برنجی» بود که شهرت همه‌جایی داشت.
وجود آب فراوان، زمینهای وسیع، مراتع پرعلف و دیمزارهای گسترده موجب رونق کار کشاورزی، به‌خصوص کشت دیم و رواج دامداری در این روستا بود، به‌گونه‌ای‌که بخش زیادی از محصولات آنان به خارج از منطقه صادر می‌شد. امروزه (1390 ش) کار دامداری در این روستا رونق چندانی ندارد و فقط 5 تن از اهالی با حدود 700 رأس دام به این کار اشتغال دارند. با این وصف، روستای برگ‌ جهان بیشترین آمار دام را در منطقۀ لواسان و رودبار قصران به خود اختصاص داده است. شمار شاغلان در حرفۀ کشاورزی به حداقل خود رسیده، اما باغداریِ حرفه‌ای دارای رونق نسبی است و هنوز بخشی از اهالی به آن اشتغال دارند.
مهم‌ترین محصولات باغی روستا گیلاس، سیب، آلبالو، گردو و ازگیل است که میزان قابل توجهی از آن به خارج از منطقه ارسال می‌شود. بیشتر جوانهای این روستا برای کار به شهرهای مجاور به‌خصوص تهران مهاجرت کرده‌اند و دارای کارهای دولتی‌اند. شماری از آنها نیز به کارهای خدماتی و صنعتی، به‌خصوص کابینت‌سازی مشغول‌اند.
روستای برگ ‌جهان دارای 4 محله است: محلۀ شاهان در قسمت شرق، محلۀ رودبار یا روبار در جنوب شرقی، محلۀ پاده در مرکز، و محلۀ سرده در شمال. بافت قدیم این روستا نسبت به دیگر روستاهای منطقه از وضعیت بهتری برخوردار است و با گشت‌و‌گذاری در کوچه‌های آن می‌توان به هویت اولیۀ آن پی برد. در یکی از کوچه‌های محلۀ روبار، بقایای معماری ساباطی وجود دارد که نمایانگر بافت قدیم این روستا ست. بیشتر خانه‌های تاریخی بافت قدیم به سبب توجه‌نکردن به مرمت و حفاظت از آن، تخریب شده‌اند. در مرکز روستا، آثار حداقل 50 خانه متعلق به دورۀ قاجاریه، پهلوی اول و پهلوی دوم را می‌توان مشاهده کرد که به سبب آسیب فراوان، قابلیت احیا ندارند.
قدمت تاریخی روستای برگ ‌جهان حداقل به هزارۀ 1 ق‌ بازمی‌گردد. در سطح باغهای پیرامون بافت مرکزی روستا و در میان جویهای آبی که از میان کوچه‌پس‌کوچه‌های روستا عبور می‌کند، و به‌خصوص در مکانهایی که بنا به دلایلی نظیر پی‌کنی ساختمان، حفر چاه یا حفر کانال جهت لوله‌کشی آب، زمین را می‌کنند، قطعات مختلف مواد فرهنگی نظیر آجر، استخوان، سفال، خاکستر، تنور و نظایر آنها قابل رؤیت و مشاهده است.
نگارنده در حین مطالعۀ منطقه، در بُرشی که سیلاب در بدنۀ شرقی روستا ایجاد کرده بود، قطعات ناقص ظرفی سفالی متعلق به عصر آهن (سفال خاکستری) را پیدا کرده است. اگر این سند را بتوان قطعی تلقی کرد، قدمت این روستا دست‌کم به هزارۀ 1 ق‌م بازمی‌گردد. مرجع و مرکز مواد فرهنگی یادشده در روستای برگ‌ جهان در شرایط کنونی قابل تشخیص نیست، اما احتمال دارد که در لایه‌های زیرین تمامی محدودۀ بافت قدیم، بتوان آنها را پیدا کرد. مهم‌ترین آثار تاریخی ـ فرهنگی روستای برگ ‌جهان عبارت‌اند از:

1. بنای امامزاده اسماعیل

این بنا که با توجه به شواهد و مدارک فرهنگی دارای قدمت 600ساله بوده است، در نیمۀ اول دهۀ 1370 ش توسط عده‌ای ناآگاه جهت نوسازی ویران گردید و سند قطعی هویت فرهنگی روستا از میان برده شد.

2. تپۀ باستانی تنگل‌خانه

این مکان در دوران تاریخی و اسلامی، تا اواخر سدۀ 9 ق/ 15 م مورد استفاده بوده، و اهالی روستا در مواقع ناامنی و آشوب بدانجا پناه می‌برده‌اند. این اثر اولین‌بار توسط مؤلف مقاله در 1381 ش شناسایی و مستند‌سازی شد، و نسبت به تهیۀ پروندۀ ثبتی آن اقدام گردید که نهایتاً در مهرماه 1382 با شمارۀ 368‘ 10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

3. قلعه‌دختر یا قلعه‌بند

این قلعه که در بالای بلندیهای شمال روستا و در مسیر راه دسترسی به مزرعۀ اندار (گردنۀ اندار) واقع شده بود، نیز طی 50 سال اخیر به دست برخی از اهالی تخریب گردیده، و بخشی از آجرهای آن جهت احداث حمام قدیمی و مسجد ده به روستا حمل شده است.
افزون‌ برآثارِ یادشده، قلل مرتفع، کوههای زیبا، مزارع سرسبز به‌خصوص مزرعۀ اندار، و تنگه‌های اطراف روستای برگ‌ جهان از نقاط استثنایی و دیدنی، و از جاذبه‌های طبیعی مهم منطقه به‌ شمار می‌روند. اهالی روستای برگ‌ جهان معتقدند که دو غار به‌نامهای لویی‌خمیره و سیاه‌غار در منطقۀ اندار وجود دارد. در بازدیدی که از آنها صورت گرفت، وضعیت فعلی آنها بیشتر به دو حفرۀ کوهی شباهت دارد نه غار که بایستی حداقل چند 10 متر عمق داشته باشد. غار لویی‌خمیره در سینه‌کش شرقی کوهی واقع است که قلعه‌دختر بر فراز آن قرار داشت. این غار حدود 3 متر عمق دارد و عرض آن حدود 5/ 1 متر، و ارتفاع آن حدود دو متر است. سیاه‌غار روبه‌روی غار لویی‌خمیره، و در سینه‌کش شرقی کوه سیاه‌غار واقع است. عمق آن حدود 7 متر، و عرض آن حدود دو متر و ارتفاع آن در بلندترین قسمت از کف فعلی 230 سانتی‌متر است. برخی از پیرمردان روستا از چاهی به‌نام سیاه‌بند نام می‌برند و حکایتهایی در مورد آن نقل می‌کنند. این چاه در ناحیۀ اَسب‌آب‌چال و میان‌رو، و بالای کوه سیاه‌بند قرار داشته است. در شرایط فعلی اثری از چاه بر جای نیست؛ شاید اگر پژوهشی در مورد آن انجام گیرد، اطلاعاتی از آن به دست آید.
گفته می‌شود نام قدیم روستای برگ‌ جهان، پلنگ‌چال بوده است. در زمان قاجارها چون این روستا دارای زردآلوی مرغوبی بود و از آن برگه‌های خوبی به دست می‌آمد، مشتاقان این برگه به آن برگه‌جون می‌گفتند. کاربرد این کلمه در نوشته‌ها به‌مرور اصلاح و تبدیل به برگ‌ جهان شده است. اهالی بومی برگ ‌جهان نام روستا را به همان صورت برگه‌جون تلفظ می‌کنند.
آب آشامیدنی اهالی روستای برگ‌ جهان از دشت اندار، تنگه‌شِنِدار، و چشمه‌های شندار تأمین می‌شود و به‌وسیلۀ لوله به روستا می‌رسد. اهالی روستای برگ‌ جهان مردمانی متدین و مذهبی و پایبند به احکام و دستورهای دین اسلام‌اند.
مردم این روستا در جریان جنگ تحمیلی، 27 تن شهید، 10 تن جانباز و 3 تن آزاده تقدیم کشور کردند.

ناصر پازوکی طرودی