اخوان

نویسنده (ها) : محسن مرادی

آخرین بروز رسانی : سه شنبه 5 دی 1402

اخوان \axavān\، جعفر (1289-1362 ش/ 1910-1983 م)، کارآفرین، بنیان‌گذار شرکت بازرگانی جیپ و نخستین تولیدکنندۀ خودرو در ایران.
جعفر اخوان در تهران زاده شد و تحصیلات ابتدایی و متوسطۀ خود را در همان‌جا گذراند. او در 1323 ش با فروغ‌الزمان اخوان، دختر احمد اخوان، تاجر و نمایندۀ مجلس ازدواج کرد (شیرین‌کام، 141، 159).
جعفر تحصیلات دانشگاهی نداشت، اما در زمینۀ صنعت و تجارت از توانمندیهای قابل‌توجهی برخوردار بود. او در 4 دی 1335، زمانی که بیشتر سرمایه‌داران در پی واردات خودرو بودند، شرکت بازرگانی جیپ را بنیاد نهاد. وی نخست به واردکردن جیپ ویلیز و لوازم یدکی آن از آمریکا پرداخت (حاصلی، بش‌ ) و سپس قطعه‌زمینی را در جادۀ مخصوص کرج خریداری نمود و اقدام به ساخت کارخانۀ مونتاژ خودرو جیپ کرد. کار ساخت و راه‌اندازی خط تولید جیپ با سرمایۀ 20میلیون تومان در 1338 ش به پایان رسید. در ابتدا لوازم اصلی خودرو از آمریکا وارد می‌شد و برخی لوازم مانند تایر، باتری، صندلی و آن دسته از لوازمی که امکان ساخت آنها در ایران وجود داشت، از تولیدکنندگان داخلی تهیه می‌شد (شیرین‌کام، 142).
این کارخانه در سال 1338 ش تولید جیپ ویلیز را با نام «جیپ شهباز» آغاز نمود و در پی آن وانت سیمرغ را نیز در همان سال تولید، و به بازار عرضه کرد. در 1341 ش، اخـوان بـا شـرکـت خـودروسازی رامبلـر آمریکـا وارد گفت‌وگو شد و امتیاز مونتاژ خودرو سواری رامبلر را از این شرکت گرفت و در 1346 ش این خودرو را در ایران با دو نام «شاهین» به‌عنوان مدل پایه، و «آریا» به‌عنوان مدل پیشرفته عرضه کرد.
اخوان در پی آن بود تا خودروهایی در ایران تولید کندکه بتوانند با خودروهای لوکس وارداتی رقابت کنند؛ ازاین‌رو، در اوایل دهۀ 1350 ش با شرکت جنرال موتورز آمریکا وارد گفت‌وگو شد و مدیران این شرکت را به سرمایه‌گذاری و مشارکت در شرکت بازرگانی جیپ ترغیب کرد. در روزهای پایانی سال 1352 ش، شرکت بازرگانی جیپ به شرکت جنرال موتورز ایران تغییر نام داد و این شرکت به تولید و عرضۀ مدلهای متنوع خودروهای لوکس جنرال موتورز آمریکا در ایران مبادرت ورزید.
جعفر اخوان افزون‌بر فعالیت در صنعت خودروسازی، در زمینۀ بانکداری نیز کوشا بود. وی در 1352 ش که تأسیس بانک داریوش به تصویب شورای پول و اعتبار رسید، یکی از اعضای مؤسس این بانک بود. او در کنار فعالیتهای اقتصادی، در تشکلهای اقتصادی و صنعتی هم فعالیت چشمگیری داشت. اخوان از آغازبه‌کارِ «اتاق صنایع و معادن ایران» در اوایل دهۀ 1340 ش تا ادغام آن با اتاق بازرگانی در اواخر همان دهه، نایب‌رئیس این تشکل بود («از جعفر اخوان ... »، بش‌ ).
اخوان از سال 1335 تا 1357 ش رئیس هیئت‌مدیرۀ شرکت بازرگانی جیپ ایران و سپس جنرال موتورز ایران بود تا آنکه در 22 بهمن 1357، کمیتۀ اجرایی کارگران کارخانۀ جنرال موتورز ایران، مدیران شرکت را وادار به استعفا کردند و خود مدیریت را به عهده گرفتند.
اخوان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از ایران خارج شد و دیگر به ایران بازنگشت. همچنین شرکت جنرال موتورز ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی مشمول بند الف از قانون توسعه و حفاظت از صنایع مصوب شورای انقلاب گردید و مصادره شد (شیرین‌کام، 149-150). گفته می‌شود اخوان عضو برخی از کلوپها بوده یا گاهی در جلسات آنها شرکت می‌کرده است. همین مسئله باعث شد برخی اتهامات به او زده شود. در اسناد لژ آریا، از ورود برخی داوطلبان، ازجمله جعفر اخوان سخن به میان آمده است که با بنیاد پهلوی و فرح پهلوی، به‌عنوان سهامدار شرکت جیپ ایران، ارتباط مالی داشتند. او همچنین در شماری از بانکها، ازجمله ایرانیان، لویدز در لندن، اونیون در سویس و شرکتهای صنعتی نظیر چیس‌مانهاتان و بنک‌آو در آمریکا سهامدار بود (همو، 151، 156، 157). دفتر کلِ گزارشِ داراییهایِ جعفر اخوان، در اسفند 1355 میزان سرمایۀ او را به‌عنوان بستانکار بیش از 000‘000‘108‘2 ریال اعلام کرد.
اخوان در کارهای خیر نیز کوشا بود. او در بهمن 1340، 3 دستگاه اتومبیل جیپ ویلیز به وزارت بهداری، و در اسفند همان سال، دو اتومبیل جیپ ویلیز اتاق‌کالسکه‌ای به وزارت فرهنگ هدیه کرد؛ در خرداد 1341، به وکالت از احمد اخوان (پدر همسرش) ملک امیریه را برای مریض‌خانه، به وزارت بهداری واگذار کرد؛ در شهریور 1341، یک دستگاه آمبولانس برای کمک به زلزله‌زدگان بوئین‌زهرا به شیر و خورشید سرخ ایران اعطا نمود؛ همچنین در خرداد 1349، مبلغ 000‘000‘5 ریال به ساخت آزمایشگاه و مؤسسات آموزشی فرح اختصاص داد. جعفر اخوان سرانجام در 1362 ش در خارج از کشور درگذشت (همو، 162).

مآخذ

«از جعفر اخوان تا اولین خودروی تولیدشده در ایران»، تین نیوز (مل‌ )؛ حاصلی، رضا، «جعفر اخوان»، دست‌نوشته‌های من (مل‌ )؛ شیرین‌کام، فریدون و ایمان فرجام‌نیا، سرگذشت پنجاه کنشگر اقتصادی ایران، تهران، 1393 ش؛ نیز:

Rezahasseli, www. rezahasseli. blogfa.com/ 9105.aspx; Tinn, www.tinn.ir/ fa/ doc/ report/ 46469.
محسن مرادی