چشمه دوبرار، کاروان سرا

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : چهارشنبه 20 آذر 1398

چشمۀ دوبرار، کاروان‌سرا \ kār(e)vān-sarā-ye češme-ye do-be(a)rār\ ، کاروان‌سرایی از دورۀ صفویه در دشت لار. این کاروان‌سرا در شمال غربی دشت لار، در جبهۀ شرقی کوه ملک‌چشمه و در فاصلۀ 800 متری جنوب محل تقاطع رودخانۀ سفیدآب، در °35 و ´58 و ´´35 عرض شمالی، و°51 و´46 و´´18 طول شرقی، و بلندی 660‘2 متر از سطح دریا و در کنار چشمۀ دوبرار قرار دارد.
کاروان‌سرای دوبرار به شکل مستطیل و در جهت شمال به جنوب احداث شده است و درِ ورودی آن در سمت شرق بنا قرار دارد. خارج از پلان بنا و در شمال در ورودی آن، اتاقی به ابعاد 260×540 سانتی‌متر وجود دارد که به نظر می‌رسد سالها پس از احداث کاروان‌سرا ساخته شده است. احتمالاً این فضا به علت کوچکی فضای کاروان‌سرا در مواقع ازدحام جمعیت، و یا به عنوان اتاق نگهبانی ساخته شده است. ابعاد کاروان‌سرا 12×5/ 18 متر است و سقف بنا با اجرای طاق و تویزه و گنبدهای عرقچین خفته پوشانده شده است. در بدنۀ داخلی ضلع شرقی بنا 4 طاق‌نما یا بارانداز یا ایوان‌نشین (هر طرف درِ ورودی، دو طاق‌نما) با عمق حدود دومتر ساخته شده که محل استقرار و استراحت مسافران در مواقع سرما بوده است. در بدنۀ داخلیِ 3 ضلع دیگر نیز طاق‌نماهایی با عمق حداکثر 30 سانتی‌متر و صرفاً جهت رعایت اصول زیبایی و ایستایی بنا کار شده است.
در بدنه‌های اضلاع چهارگانۀ کاروان‌سرا هیچ نورگیر یا پنجره‌ای تعبیه نشده است، اما بر بالای گنبدها، روزنه‌هایی به شکل دایره با قطر حدود 40 سانتی‌متر وجود دارد که وظیفۀ انتقال هوا و تأمین نور فضاهای داخلی را برعهده دارند. ارتفاع بنا از سطح زمینهای اطراف تا نوک گنبدها حدود 8/ 3 متر، و قوس سقفها از نوع جناغی نسبتاً تند است؛ همین امر موجب شده است که به رغم بارشهای سنگین برف در دشت لار و عدم برف‌روبی، سقف کاروان‌سرا پس از گذشت حدود 4 سده، فرونریزد.
مصالح به کار رفته در بنا عبارت‌اند از: سنگ‌لاشه، سنگهای کف رودخانه‌ای و ملاط گچ سنتی. در فاصلۀ 100متری جنوب غربی کاروان‌سرای دوبرار بنای دیگری وجود دارد که قدمت آن به حدود 50 سال می‌رسد، اما فاقد سقف است و قابلیت بهره‌برداری ندارد. این بنا شامل دو راهرو و 4 اتاق و پنجره‌هایی در اضلاع بیرونی است و شاید بنای قهوه‌خانه‌ای باشد که در برخی نقشه‌ها آن را جانمایی کرده‌اند. وسعت این بنا تقریباً به اندازۀ کاروان‌سرای دوبرار است.
در اطراف کاروان‌سرای دوبرار، قطعات نسبتاً فراوانی از سفالهای متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی و اسلامی تا اواخر دورۀ صفویه یافت می‌شود که به نظر می‌رسد متعلق به این مکان نباشند، زیرا شواهدی از لایه‌های یک مکان استقراری در اینجا مشاهده نمی‌شود. این احتمال نیز وجود دارد که در گذشته در این مکان کاروان‌سرا یا بنای استقراری دیگری وجود داشته که کاروان‌سرای فعلی بر جای آن ساخته شده است.
قدمت بنای کاروان‌سرای چشمۀ دوبرار با توجه به سبک معماری و نوع مصالح به‌کاررفته و طرح و نقشۀ آن، به دورۀ صفویه بازمی‌گردد. با توجه به نظر برخی از کارشناسان معماری که کاروان‌سراهای فاقد ایوان و حیاط مرکزی را «رباط» می‌نامند، این کاروان‌سرا را می‌توان «رباط» نامید. کاروان‌سرای چشمۀ دوبرار در مهر ماه 1382 با شمارۀ 357‘10 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
راه دسترسی به این کاروان‌سرا یکی راه شنی پلور ـ دشت لار است و دیگر، راه شوسه‌ای که از روستای ایرا در لواسان بزرگ به کوه سیاه‌پلاس و درۀ قوش‌خانه می‌رود و با ورود به دشت لار به سمت غرب ادامه می‌یابد.
در فاصلۀ حدود 15متری شمال و شرق کاروان‌سرای چشمۀ دوبرار، 5 چشمۀ کوچک و بزرگ وجود دارد که در فصل بهار پرآب‌اند، اما در فصل تابستان برخی از آنها خشک می‌شوند. در میان این چشمه‌ها، دو چشمۀ دائمی و پیوسته، به نام چشمۀ دوبرار یا دوبرادر وجود دارد؛ از همین رو، این کاروان‌سرا، «کاروان‌سرای چشمۀ دوبرار» نامیده می‌شود.

ناصر پازوکی طرودی