حصار بوعلی

نویسنده (ها) : حسن موسوی زاده

آخرین بروز رسانی : پنج شنبه 21 آذر 1398

حصاربوعلی \ hesār bū-ʾalī\ ، در گذشته روستا، و امروزه از محله‌های واقع در منطقۀ 1 شهرداری تهران.
اهالی این منطقه، حصاربوعلی را به ابوعلی‌سینا نسبت می‌دهند. به‌گفتۀ آنها، ابوعلی سینا در سدۀ 5 ق / 11 م و در مهاجرت طولانی‌مدت خود از گرگان به ری، مدتی را در این منطقه سپری کرده، و در آنجا حصار و بارویی ساخته است (مهرپارسا، 9).
از تاریخچۀ حصاربوعلی آگاهی دقیق در دست نیست، اما سنگ‌قبرهای یافت‌شده در این منطقه که متعلق به سالهای 1015 تا 1095 ق است، پیشینۀ آن را دست‌کم به دورۀ صفویه بازمی‌گرداند (ستوده، 1/ 349-350؛ «حصاربوعلی»، بش‌ ؛ طباطبایی، 74).
کامران میرزا، فرزند سوم ناصرالدین‌ شاه قاجار، هنگامی که زمینهای جانب غربی حصاربوعلی را به تملک خود درآورد، در آن باغی به نام کامرانیه ساخت و این منطقه از آن پس، به کامرانیه نیز شهرت یافت (معتمدی، 373؛ اعتمادالسلطنه، 117، 1010). پس از دورۀ قاجار، حصاربوعلی و کامرانیه در تقسیمات کشوری به‌عنوان یک روستا به شمار آمدند.
روستای حصار بوعلی دارای زمستانی سرد بود و در تابستانها از ییلاقهای خوش آب‌وهوای شمیران به شمار می‌آمد ( فرهنگ ... ، 1/ 174؛ مهرپارسا، همانجا). اقتصاد این روستا بر پایۀ کشاورزی و باغبانی استوار بود و غلات، بنشن، توت فرنگی، سیب‌زمینی، هویج و خیار از محصولات کشاورزی آن محسوب می‌شد (کریمان، 1/ 529؛ ستوده، 1/ 354).
آب مورد نیاز اهالـی از طریق چنـد قنات (نک‌ : دنبالۀ مقاله) و رودخانۀ دارآباد تأمین می‌شد (بلاغی، 76). طایفه‌های جابرانصاری، عسگریان، قراگوزلو، خان‌سفید، یزدانیان، نظری و ناطقیان از مهم‌ترین طایفه‌های حصاربوعلی به شمار می‌رفتند (ستوده، 1/ 352؛ «حصاربوعلی»، بش‌ ).
3 باب مسجد، یک باب تکیه، 5 باب دکان، یک کاروان‌سرا و دو گورستان از جملۀ موقوفات روستای حصاربوعلی به شمار می‌آمدند (بلاغی، 44). در سرشماری 1335 ش، جمعیت این روستا و کامرانیه روی هم 931‘1 تن ذکر شده است ( گزارش ... ، 2).
حصاربوعلی و کامرانیه در جریان گسترش شهر تهران در اواسط دهۀ 1340 ش، به شهر تهران ضمیمه، و به محله‌های جداگانه‌ای در شمال شهر تهران بدل شدند (تحقیقات ... ).
محلۀ حصاربوعلی از شمال بـه میدان و خیابان باهنر (نیـاوران)، از جنـوب بـه خیابان لـواسانی (فرمانیه)، از غرب بـه خیابان بـازدار (کامرانیه)، و از شرق بـه خیابان پاسداران منتهی می‌شود («شورایاری ... »، بش‌ ؛ محمودیان، 20). از قناتهای مشهور محلۀ حصاربوعلی که امروزه (1387 ش) همچنان جاری‌اند، می‌توان به قنات میرزا علی در خیابان سعیدی، قنات ملک‌آباد در خیابان ناطقیان، قنات باغ عزیز خان در خیابان عسگریان و قنات تکیه در خیابان خان‌سفید اشاره کرد. آب این قناتها شیرین است و به سمت کامرانیه و فرمانیه سرازیر می‌شوند. همچنین کوچه‌های ملک‌آباد (شهید ناطقیان)، درآسیاب (خان‌سفید) و استخر (محمد عسگریان) از کوچه‌های مشهور محلۀ حصاربوعلی به شمار می‌آیند («حصاربوعلی»، بش‌ ؛ طباطبایی، 74).
بـاغ مهـمـان‌دوسـت بـا مساحـت 000‘ 25 مـ2، از قدیمی‌ترین باغهای موجود در این محله است. باغ عزیز خان نیز امروزه به فرهنگ‌سرای نیاوران و مرکز تحقیقات فیزیک نظری بدل شده است («حصاربوعلی»، بش‌ ؛ مهرپارسا، 9). کوچه‌های باریک، دیوارهای کاهگلی و درختان بلند از ویژگیهای شاخص این محله به شمار می‌آیند (بابامهر، بش‌ ؛ معتمدی، همانجا).
امروزه (1387 ش) در محلۀ حصاربوعلی تنها چند خانۀ قدیمی باقی مانده است که مهم‌ترین آنها خانه‌ای با معماری قاجاری و قدمتی حدود 150 سال است («حصاربوعلی»، بش‌ ). آسایشگاه دکتر محمد یزدی، فرهنگ‌سرای نیاوران، مرکز تحقیقات فیزیک نظری، دو گورستان قدیمی که امروزه به بوستان و زمین ورزشی خاک‌سفید بدل شده‌اند، دو حسینیه و مسجدجامع و تکیه‌ای با قدمت 160 تا 170 سال، از اماکن تاریخی، مذهبی، علمی و فرهنگی این محله به شمار می‌روند (همانجا).

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ بابامهر، «تکیۀ حصاربوعلی، حسینیۀ پیر شمیران»، همشهری، تهران، 1382 ش، س 11، شم‌ 323‘ 3؛ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، قم، 1350 ش؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ «حصاربوعلی»، کتاب اول (مل‌ )؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ «شورایاری محلات»، تهران (مل‌ ‌)؛ طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران 100، ویژه‌نامۀ صدسالگی شهرداری تهران، تهران، 1387 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1328 ش؛ کریمان، حسین، قصران ( کوهسران)، تهران، 1356 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، تهران، 1337 ش؛ محمودیان، علی‌اکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، 1381 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، 1381 ش؛ مهرپارسا، روح‌الله، «زیرگوش کاخ نیاوران / ده‌حصاربوعلی و ناگفته‌هایی از خاطرات انقلاب»، ایران، تهران، 1386 ش، شم‌ 853‘ 3؛ نیز:

Ketabeavval,www. ketabeavval.ir/ tehran/ 1975. aspx (acc.Dec.29,2009); Tehran, www. tehran. ir/ Default. aspx ? language =fa-IR &\ Page Content ID = 111 4 & tabid = 6526 (acc. Dec. 23, 2008).
حسن موسوی‌زاده