داوودیه

نویسنده (ها) : میترا آقامحمدحسنی

آخرین بروز رسانی : جمعه 22 آذر 1398

داوودیه \ dāvūdiy(yy)e\ ، درگذشته روستا و امروزه محله‌ای در شمیران، در منطقۀ 3 شهرداری تهران.
منطقه‌ای که امروزه (1392 ش) داوودیه یا محلۀ میرداماد خوانده می‌شود، در گذشته متعلق به ارغون میرزا، از فرزندان حسنعلی میرزا شعاع‌السلطنه (پسر فتحعلی‌شاه) بود. شعاع‌السلطنه خود این زمینها را آباد کرد و به نام فرزندش «ارغونیه» نامید (اعتماد‌السلطنه، مـرآة ... ، 2/ 1134، حاشیـۀ 1). نـام ایـن بـاغ‌ ـ روستا در برخی از منابع ارغوانیه نیز آمده است. شاید سبب این نام‌گذاری، وجود درختان ارغوان فراوانی بوده که در آن کاشته شده بود (بامداد، 1/ 494، حاشیۀ 2).
پس از آنکه در اواخر حکومت فتحعلی‌شاه، فرزندانش به اردبیل برده شدند و املاک وی نیز مصادره شد، میرزا نصرالله خان معروف به آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین‌شاه، این زمینها را به مالکیت خود درآورد (خان‌ملک، 17، حاشیۀ 2). او بر وسعت این زمینها افزود و آن را به نام فرزند دوم خود، میرزا داوودخان ــ وزیر لشکر ــ داوودیه نامید (اعتمادالسلطنه، همان، 1134- 1135). میرزا آقاخان نوری در باغ داوودیه که دارای انبوهی از درختان چنار، تبریزی و نیز درختان میوه بود، عمارت باشکوهی بنا نهاد که تا پیش از پایان ساخت آن، مبلغ 000‘ 30 تومان هزینه شد (سپهر، 3/ 1516؛ اعتمادالسلطنه، صدر ... ، 247).
عمارت داوودیه در 3 طبقه ساخته شده بود و تالار بزرگی داشت که بنجامین، نخستین وزیرمختار آمریکا در ایران، طی بازدید خود از این عمارت در 1301 ق، آن را همچون تالار آیینۀ کاخ گلستان توصیف کرده است. به‌نوشتۀ او، این تالار سقفی گنبدی‌شکل داشت که روی 8 ستون بزرگ استوار شده بود؛ همچنین، پنجره‌هایی در اطراف این تالار و در میان اتاقها تعبیه شده بود که به‌خوبی جریان هوا را به بخشهای مختلف منتقل می‌کرد. یک ردیف پلۀ مارپیچ، تالار و طبقۀ اول را به طبقه‌های دوم و سوم متصل می‌کرد (ص 115-117). افزون بر این، در بخش جنوبی باغ، ساختمانی برای سکونت خدمتکاران، و در کنار آن نیز حمام بزرگی مشتمل بر چندین خزینه و استخر سرپوشیده ساخته شده بود (همانجا؛ نیز برای آگاهی بیشتر دربارۀ آبادانی باغ و عمارت داوودیه، نک‌ : شعری، 422-423). ارنست اُرسُل، جهانگرد بلژیکی، در سفرنامۀ خود، از عمارت داوودیه با عنوان کاخی که نقاشیهای عجیبی از نخستین شاهزادگان قاجار روی دیوارهای آن نقش بسته بود، یاد کرده است (ص 215- 216).
میرزا آقاخان نوری در زمان صدارت خود، چندین بار و به مناسبتهای مختلف، از ناصرالدین‌شاه قاجار در باغ داوودیه پذیرایی کرد؛ چنان‌که در 1270 ق، در روزی که شاه تصمیم داشت برای بازدید از سپاه خود به میدان مشق برود، میرزا آقاخان در نامه‌ای او را به اقامت در این باغ دعوت کرد (خان‌ملک، 17). همچنین در روزهای دهم و هجدهم ذیحجۀ 1270 به ترتیب، مصادف با عیدهای قربان و غدیر، مراسم ویژه‌ای با حضور شاهزادگان و بسیاری از رجال حکومت در آنجا ترتیب داده شد. در این روزها، مردم برای عرض تبریک به حضور ناصرالدین‌شاه می‌رفتند ( وقایع‌ ... ، شم‌ 188، ص 1207، شم‌ 189، ص 1213؛ اعتمادالسلطنه، مرآة، 2/ 1190-1191، تاریخ ... ، 3/ 1781-1782).
در 1270-1271 ق که محل سلام عام ناصرالدین‌شاه از کاخ گلستان به عمارت داوودیه تغییر یافت و شاه چند روزی در آنجا اقامت کرد، شایعه‌ای مبنی بر مرگ وی در میان مردم پیچید؛ از این‌رو، ‌شاه بـرای پایان دادن به آن ناگزیر ساعاتی بیرون از کاخ در اطراف شهر به گردش پرداخت (پولاک، II/ 74-75). در 6 صفر 1272 نیز جشنی به مناسبت سالروز تولد ناصرالدین شاه در باغ داوودیه برگزار شد (اعتمادالسلطنه، همان، 3/ 1781؛ خان‌ملک، 20).
پس از برکناری و تبعید میرزاآقاخان نوری در 1275 ق، بخشی از داراییها و املاک او ازجمله باغ داوودیه، از سوی ناصرالدین‌شاه مصادره شد، و از آن پس، باغ و عمارت داوودیه به تملک وی درآمد (نوربخش، 2/ 1300). در آن زمان، باغ ـ روستای داوودیه به‌سبب نزدیکی به تهران، به‌عنوان یکی از تفرجگاههای ناصرالدین شاه، همواره مورد توجه او قرار داشت (اعتمادالسلطنه، روزنامه، 194؛ هدایت، 93). در 1285 ق و چند سال پس از مرگ میرزاآقاخان نوری، به فرمان ناصرالدین شاه اموال او ازجمله نظامیه و داوودیه به فرزندانش میرزا کاظم‌خان و میرزا داوودخان پس داده شد (خورموجی، 283؛ پولاک، همانجا).
در دورۀ قاجار، تأسیساتی برای استحصال سرب از سنگهای سرب معدن پس‌قلعه به دست مرتضى قلی‌خان صنیـع‌الدولـه ــ از رجـال دورۀ قـاجـار ــ در داوودیـه احداث شد که بعدها از میان رفت؛ اما به‌نوشتۀ مهدیقلی هدایت تا مدتها بعد (در دهۀ 1340 ش)، هنوز مقداری سنگ سرب در این مکان وجود داشت (ص 64، حاشیۀ 1).
در دورۀ ناصرالدین‌شاه قاجار پس از اعطای امتیاز تأسیس قزاقخانه در 1295 ق به روسها و ورود کلنل الکسی ایوانویچ دومنتویچ افسر روس در 1296 ق به ایران، اراضی داوودیه برای تأسیس قزاقخانه برگزیده شد؛ بنابراین، قزاقخانۀ ناصرالدین‌شاه در زمان ریاست دومنتویچ در داوودیه مستقر بود و بعدها در زمان ریاست چورکوسکی (در 1299 ق) به قصر قاجار انتقال یافت (بامداد، 4/ 286). افزون بر این، ازجمله بناهای مهمی که در دورۀ قاجار در روستای داوودیه وجود داشت، می‌توان به عمارت نظام‌الملک و باغ آن اشاره کرد (محمودیان، 184).
روستای داوودیه از شمال به قلهک، از جنوب به زمینهای ضرابخانه و سیدخندان، از شرق به جادۀ قدیم شمیران، و از غرب به جادۀ پهلوی (ولیعصر کنونی) منتهی می‌شد. این روستا در سالهای میانی دهۀ 1320 ش، 30 تن جمعیت داشت و آب مورد نیاز آن در گذشته از چند حلقه چاه در اطراف آن، و نیز از رشته‌قناتی تأمین می‌شد که خود از قناتی در تجریش منشعب می‌شد ( فرهنگ ... ، 1/ 87؛ ستوده، 1/ 380). تپه‌ماهورهای معروف به دره‌قشلاق نیز به زمینهای غربی داوودیه متصل می‌شد (همو، 1/ 378).
جمعیت داوودیه طبق نخستین سرشماری رسمی ایران در 1335 ش، به 220‘ 1 تن افزایش یافت ( گزارش ... ، 3)؛ تا آنکه در دهۀ 1340 ش، با گسترش کالبدی شهر تهران، روستای داوودیه نیز همچون دیگر روستاهای شمیران به این کلان‌شهر ضمیمه، و پس از آن به یکی از محله‌های تهران تبدیل شد. در حال حاضر محلۀ داوودیه (میرداماد) که در منطقۀ 3 شهرداری تهران قرار دارد، از شمال به محله‌های زرگنده و قلهک، از جنوب به محلۀ ضرابخانه، از شرق به خیابان دکتر علی شریعتی، و از غرب به خیابان ولیعصر محدود می‌شود (طباطبایی، 80). بلوار میرداماد و میدان مادر (محسنی) از اماکن مهم این محله به شمار می‌آیند.
میدان محسنی در دهۀ 1350 ش توسط مهندس محسنی، از مهندسان بنام شهرداری منطقۀ 1 تهران و مالک زمینهای محدودۀ شمالی این میدان، طراحی شد. او در طراحی میدان با الهام گرفتن از الگوی معماری شهرهای آلمان، درصدد بود تا این منطقه را به مکانی تفریحی بدل سازد؛ برای این منظور، میدان محسنی و بلوار میرداماد در ابتدا به صورت پیاده‌رو و تنها برای عبور کالسکه طراحی شد؛ اما در نهایت، ‌به‌رغم تلاشهای فراوان وی و نیز شخصی به نام نجفی، این طرح اجرا نشد و میدان محسنی به صورت فعلی آن ساخته شد. در آن زمان، در وسط این میدان قنات پرآبی وجود داشت که از قنات الٰهیه سرچشمه می‌گرفت.
پیش از انقلاب اسلامی ایران، مجسمۀ بزرگی از جوانی محمدرضا شاه در این میدان نصب شده بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی پایین آورده شد. در دهۀ 1370 ش، مجسمه‌ای به نام «نرگس عاشقان» که سردیسی از یک مادر و فرزند، و ساختۀ زهرا رهنورد است، در این محل نصب شد و از آن پس، این میدان «مادر» نام گرفت. میدان مادر پس از انقلاب اسلامی مدتی به نام شهید زمانی خوانده می‌شد.
پیش از انقلاب، کافه هارلم (در حال حاضر: رستوران میرداماد)، محل شب‌نشینیهای آمریکاییان ساکن این محله و ساختمان مدرن و مجلل معروف به کاخ جوانان از اماکن مهم محلۀ داوودیه در نخستین سالهای شکل‌گیری آن بودند. در دهه‌های 1340 و 1350 ش، بسیاری از ساکنان این محله را مستشاران انگلیسی و آمریکایی تشکیل می‌دادند.
در حال حاضر، مجموعۀ ورزشی شهید کشوری، برجهای مسکونی اسکان (ه‌ م)، ساختمان بانک مرکزی جمهوری اسلامی، مجتمع آموزشی حضرت مریم، مسجد الغدیر و دانشگاه صنعتی خواجه‌ نصیرالدین ‌طوسی از مکانهای مهم محلۀ داوودیه به شمار می‌آیند («محله ... »، بش‌ ‌).

مآخذ

اُرسل، ارنست، سفرنامه، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران، 1353 ش؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، تاریخ منتظم ناصری، به‌کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران، 1367 ش؛ همو، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ همو، صدر التواریخ، به‌کوشش محمد مشیری، تهران، 1357 ش؛ همو، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1367 ش؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ خان‌ملک ساسانی، احمد، سیاستگران دورۀ قاجار، تهران، 1338 ش؛ خورموجی، محمدجعفر، تاریخ قاجار (حقایق الاخبار ناصری)، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، 1344 ش؛ سپهر، محمدتقی، ناسخ التواریخ، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، 1377 ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ شعری اصفهانی، طاهر، گنج شایگان، تهران، 1272 ق؛ طباطبایی، سید محمدهادی و دیگران، تهران 100، ویژه‌نامۀ صدسالگی شهرداری تهران، تهران، 1387 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1328 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، تهران، 1337 ش؛ «محلۀ داوودیه»، شهرداری منطقۀ 3 تهران (مل‌ )؛ محمودیان، علی‌اکبر، شهرستان شمیران، تهران، 1388 ش؛ نوربخش، مسعود، تهران به روایت تاریخ، تهران، 1381 ش؛ وقایع اتفاقیه، چ تصویری، تهران، 1373 ش، شم‌ 189؛ هدایت، مهدیقلی، خاطرات و خطرات، تهران، 1344 ش؛ نیز:

Benjamin, S. G. W., Persia and the Persians, London, 1887; Polak, J. E., Persien, des Land und seine Bewohner, Leipzig, 1865; Region 3, www. region 3. tehran. ir / Default. aspx? tabid = 719.
میترا آقامحمدحسنی