دربندسر

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : جمعه 22 آذر 1398

دربندسر \ dar-band-sar\ ، روستایی از توابع بخش رودبار قصران، واقع در شهرستان شمیران.
روستای دربندسر در˚51 و ´28 طول شرقی، و ˚36 و ´2 عرض شمالی، در ارتفاع 640‘2متری از سطح دریا، در فاصلۀ 29کیلومتری جادۀ لشکرک به گردنۀ دیزین (تا سه‌راهی دورود، شمشک و دربنـدسر 27 کمـ )، در سمت غرب شمشک، در دامنۀ جنوبی کوه کلون‌بستک کوچک و قلۀ خورتوئک (با ارتفاع 156‘4 متر از سطح دریا) و در سمت شمال دره‌ای که یکی از سرشاخه‌های اصلی رودخانۀ جاجرود از آن آغاز می‌شود و اهالی به آن سیاوش یا سیووش (مانند سیاه) می‌گویند، قراردارد.

در منتها‌الیه شرقی دربندسر و مرز آن با شمشک، یالی از کوه در جهت شمال به جنوب کشیده شده است که نام آن در جنوب وِن‌جارکَش (سینه‌کشی از کوه که شیب زیاد و علف فراوان دارد)، و در شمال لارْسی است. نام مناطق، مزارع، دره‌ها و کوههای اطراف روستای دربندسر از شرق (سه‌راهی دورود، شمشک و دربندسر) به سمت شمال و غرب تا گردنۀ دیزین عبارت‌اند از: وِن‌جارکش، لارسی، تلخاب یا تلخ‌تنگه (که نام یکی از محلات دربندسر نیز هست)، پَلک‌چال، دوآب (که محل تقاطع آب رودخانۀ‌ سیاوش یا دربندسر که از گردنۀ دیزین در غرب به سمت شرق در جنوب شمشک جریان دارد با رودخانۀ تلخاب که از شمال به جنوب جریان دارد) است، مگس‌خَنِک، سی‌سر، گِل‌چال، تپه‌سرک، خاص، بومک، بندسر، درۀ گورا و بالای این دره، لارچال (هِمِند)، محل دیگری به نام سی‌سر (سی‌سر به یالهای کشیدۀ کوه گفته می‌شود)، قلاچینه‌دوش، پَلِ پِشت، بائوچال، لَیس‌وِرمال، بن‌بائوچال (پایین بائوچال)، زکریاچال، درّۀ شریف‌یورک و سلمان‌کمر (که به قلۀ کلون‌بستک متصل می‌شود). بعد از درۀ شریف‌یورک نیز پره، قُلقُل‌چشمه، سیانو، محمودچال و بره‌چر (محل چرای بره که به گردنۀ دیزین ختم می‌شود) قرار دارد.
مناطق، مراتع و دره‌های سمت جنوب دربندسر از غرب به شرق عبارت‌اند از: بَشم‌سر (سر گردنه)، بندگاه، دوزقک (واقع در سمت جنوب بنای امامزاده محمود)، زیارت‌سر (زمینهای اطراف امامزاده تا محل پیست اسکی)، گرزنسا، کوه دورود و هلاشورون (که در منتها‌الیه جنوب شرقی دربندسر و در مرز دورود واقع است).
ساختمانها و خانه‌های روستای دربندسر از دهانۀ تنگۀ دربندسر و به فاصلۀ حدود 50 متری از سه‌راهی دورود، دربندسر و شمشک آغاز می‌شود، در سینه‌کش شمالی درۀ دربند و مجاور رودخانه و جادۀ محلی ادامه می‌یابد و در طول حدود 500‘ 3 متر تا سه‌راهی امامزاده گسترش پیدا می‌کند. 90٪ ساختمانها در سینه‌کش سمت شمال واقع‌اند و در سینه‌کش جنوبی دره ساخت‌وسازی انجام نگرفته است.
روستای دربندسر پیش از گسترشهای بی‌رویۀ آن، متشکل از 3 محله بود: تلخاب، که شرقی‌ترین بخش روستای دربندسر را تشکیل می‌داد؛ پایین‌لاراب، که در غرب محلۀ تلخاب واقع بود؛ بالالاراب، که در غرب محلۀ تلخاب و شمال محلۀ پایین‌لاراب قرار داشت و حدود 3/ 2 بافت قدیم و وسعت روستای دربندسر را دربر می‌گرفت.
در زمان فعلی، محلات یادشده به یکدیگر متصل شده و از هر طرف نیز توسعه و گسترش یافته‌اند. هر محله دارای حسینیه و مسجد خاص خود است. مسجد محلۀ تلخاب مسجد حضرت ابوالفضل، مسجد محلۀ پایین‌لاراب مسجد امام حسین، و مسجد محلۀ بالاداراب مسجد جامع پیامبر اعظم نام دارد. مسجد پیامبر اعظم کهن‌ترین مسجد دربندسر است و در سالهای اخیر، تخریب و نوسازی شده است.
بافت قدیم روستای دربندسر غالباً تخریب و نوسازی شده‌ و جز چند خانۀ نیمه‌ویرانه اثری از آن باقی نمانده است؛ اما از دورۀ پهلوی، خانه‌های باارزشی متعلق به شخصیتهای سیاسی و ملی، و بنای یک بیمارستان 21 تخت‌خوابی به‌جا مانده است که قابلیت حفظ و ثبت در آثار ملی را دارند. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بیمارستان یادشده همراه با درمانگاه شبانه‌روزی، پزشک مقیم دائمی، و 4 پزشکیار و یک دستگاه آمبولانس، در دربندسر فعال بود که اکنون تعطیل شده است.
برخی از شخصیتهای نهضت ملی مانند دکتر محمد مصدق، دکتر محمدعلی ملکی (وزیر بهداشت) و دکتر حسین مکی (روزنامه‌نگار و وکیل مجلس شورای ملی در زمان نهضت ملی شدن نفت)، و بعضی از شخصیتهای دورۀ پهلوی دوم مانند هوشنگ انصاری (وزیر علوم)، دکتر فرح‌بخشیان (وزیر راه)، تیمسار هاشمی‌نژاد (آجودان مخصوص شاه)، تیمسار گالواسیان (فرمانده گارد)، دکتر تهمورث فرزین (وکیل مجلس) پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در دربندسر خانه داشتند و روزهایی از سال را در آنجا می‌گذراندند. همچنین برخی از شخصیتهای سیاسی کشور مانند مهندس بازرگان و دکتر یدالله سحابی، بعد از انقلاب اسلامی در دربندسر مکانی برای سکونت موقت خود فراهم کردند. بسیاری از خانه‌های متعلق به این اشخاص که برخی از آنها به فروش رفته، و دست‌به‌دست نیز شده‌اند، همچنان باقی و دایرند. آن دسته از این خانه‌ها که به دورۀ پهلوی، به‌ویژه پهلوی اول مربوط می‌شوند، دارای ویژگیهایی هستند که هم از نظر سبک معماری و نوع مصالح، و هم به‌سبب شأن تاریخی و شخصیت مالکان آنها شاید قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را داشته باشند.
نام خانوادگی اهالی بومی روستای دربندسر کیا‌دربندسری، کاویان، محمدصالح، رجب بلوکات، ساوه، دربندسری و خانواده‌های جدیدتر که جمعیت آنها درخور توجه است، بویراز و مولایی است. شمار جمعیت ثابت روستای دربندسر در 3 محلۀ یادشده حدود 100 خانوار، و جمعیت متغیر آن در روزهای تعطیل و تابستان حدود 450 خانوار است.
شغل قدیم اهالی دربندسر در وهلۀ اول دامداری بود که به‌سبب وسعت و مرغوبیت مراتع و چراگاهها رونق بسیار خوبی داشت و بیشتر افراد مشغول به این حرفه از وضعیت مالی خوبی برخوردار بودند. پس از دامداری، کشاورزی، به‌ویژه کشت محصولات دیم مانند گندم، جو و حبوباتی مانند عدس، نخود و ماش، و علوفه‌هایی چون انواع یونجه در دربندسر رونق و رواج داشت، اما پس از راه‌اندازی و بهره‌برداری از معادن زغال‌سنگ شمشک، بیشتر مردم به کار در این معادن روی آوردند. امروزه دیگر هیچ‌کدام از این مشاغل نتوانسته است جوانان روستا را در زادگاهشان نگه دارد و بیشتر آنها رهسپار تهران شده، و به کارهای دولتی، به‌ویژه معلمی و کار در آموزش و پرورش روی آورده‌اند. اشخاصی از طایفۀ کاویان با نام برادران کاویان اقدام به برپایی کارخانۀ قفل‌سازی کرده، و بیش از 200 تن از جوانان روستا را در این کارخانه به‌کار گرفته‌اند. شمار محدودی از اهالی روستای دربندسر به کار باغداری و گُل‌کاری اشتغال دارند. عمدۀ محصولات باغی آنها که به بازار ارسال می‌شود، گیلاس و آلبالو ست، اما محصولات دیگری همچون گردو، سیب، گلابی، زردآلو و مانند آن در حد مصرف اهالی تولید و برداشت می‌شود. گل‌کاری اهالی روستای دربندسر محدود به گلهای شاخه‌بریده نظیر پوریانا، انواع لیلیوم و مارگاریت است.
آب آشامیدنی اهالی روستای دربندسر از چشمه‌هایی به نام یورک، هَلوی‌گردن، سفیدچشمه و وَزوناگَل که در ترتنگه یا تلخ‌تنگه می‌جوشد و با لوله به منبعی با گنجایش 300 مـ3 انتقال می‌یابد، تأمین می‌شود و نیاز همگان را برطرف می‌کند. آب کشاورزی و باغهای اندک روستا از سرریز آب‌ چشمه‌های یادشده و رودخانۀ شوشی (رودخانۀ دربندسر) تأمین می‌شود. آب رودخانۀ دربندسر که یکی از سرچشمه‌های اصلی رودخانۀ جاجرود به‌ شمار می‌آید، در سالهای پربارش و کم‌بارش کم یا زیاد می‌شود، اما هرگز در تابستان نمی‌خشکد و جریان آن قطع نمی‌شود.
برپایۀ بررسیهای انجام‌گرفته، بیش از 240 گونه گیاه دارویی در این ناحیه وجود دارد که مهم‌ترین آنها آویشن، گل‌گاوزبان، گلپر، واش‌دوا و پونه است. در جوار حسینیۀ محلۀ بالالاراب، درخت گردوی کهن‌سالی وجود دارد که هم‌اکنون نیز بار می‌دهد و حدود 500 سال از عمر آن می‌گذرد.
پیست اسکی دربندسر که در جبهۀ شرقی امامزاده محمود واقع است، در 1359 ش احداث، و در سالهای اخیر نوسازی و آمادۀ بهره‌برداری شده است.
در حال حاضر، روستای دربندسر دارای یک باب مدرسۀ ابتدایی و خانۀ بهداشت است. این روستا در گذشته مدرسۀ راهنمایی هم داشت که اکنون به‌سبب کمی دانش‌آموز تعطیل شده است. از شخصیتهای برجستۀ روستای دربندسر دکتر کامران کیاصالح، مخترع ابررایانه است که اکنون در ایالت کالیفرنیای آمریکا زندگی می‌کند.
اهالی روستای دربندسر افرادی مؤمن و پایبند به احکام اسلامی‌اند. آنان در تمام اعیاد و ایام سوگواری مراسم خاصی برگزار، و اطعام عمومی می‌کنند. روستای دربندسر تنها روستای منطقه است که از قدیم در مراسم فاطمیه به مدت 10 ‌شب عزاداری، و اطعام عمومی می‌کنند و دسته‌های عزاداری و سینه‌زنی راه می‌اندازند. دسته‌های سینه‌زنی از محله‌های مختلف به سمت امامزاده محمود به راه می‌افتند و در آنجا، مراسم ویژه‌ای برگزار می‌کنند. مردم این روستا در جریان 8 سال دفاع مقدس 22 شهید، 3 آزاده و 15 جانباز تقدیم میهن اسلامی ایران کرده‌اند.
تنها اثر تاریخی ـ فـرهنگی روستای دربنـدسر بنای امامزاده محمود است که در منتها‌الیه جنوب غربی روستای دربندسر، در ارتفاع 687‘2 متر از سطح دریا واقع است. بنای اولیه و تاریخی امامزاده که برجی آرامگاهی مانند بنای دیگر امامزاده‌های روستاهای منطقه بود و با مصالح سنگ لاشه و گچ سنتی ساخته شده بود، در دهۀ 1320 ش، بر اثر ریزش بهمن ویران، و در جای آن، بنای جدیدی احداث شد.
برخی از معتمدان و مطلعان روستای دربندسر معتقدند که نام قدیم این روستا، برگرفته از نام دریاچه‌ای در این منطقه بوده است. آنان می‌کوشند تا با توسعۀ این روستا آن را به شهر بدل، و شهر جدید را شهر تیس نام‌گذاری کنند. دربندسر از دو واژۀ دربند و سر تشکیل شده است. منظور از دربند جایی است که از هر طرف محصور در کوه است، و سر، بیانگر بالاترین نقطه است و این روستا از آن رو دربندسر نامیده شده که از همه طرف کوه آن را احاطه کرده است و در منطقۀ رودبار قصران روستایی بالاتر از آن وجود ندارد.

ناصر پازوکی طرودی