اردشیر یگانگی، کتابخانه

نویسنده (ها) : علی محمد مرادیان منفرد

آخرین بروز رسانی : جمعه 15 دی 1402

اردشیر یگانگی، کتابخانه \ketāb-xāne-ye ardešīr- e yegānegī\، کتابخانه‌ای تخصصی در حوزۀ تاریخ، فرهنگ و ادبیات ایران باستان، وابسته به انجمن زردشتیان تهران، واقع در خیابان جمهوری، خیابان کیخسرو شاهرخ.
اردشیر یگانگی که این کتابخانه به‌نام او خوانده می‌شود، در 1279 ش/ 1900 م، در یزد زاده شد و تحصیلات ابتدایی و متوسطۀ خود را در شهرهای یزد و تهران به پایان رساند. سپس به مدت 3 سال نزد پدرش در شرکت بازرگانی یگانگان به تجارت با روسیه و دیگر کشورهای اروپایی پرداخت. او که از نوآوری و ابتکار عمل در عرصۀ کارهای اقتصادی برخوردار بود، باتوجه‌به گسترش راههای ارتباطی ایران در سالهای پس از به‌قدرت‌رسیدن رضا شاه، با خرید چند دستگاه کامیون، یک شرکت حمل‌ونقل دایر کرد و به جابه‌جایی کالا در سراسر ایران مشغول شد.
اردشیر در سال 1310 ش، نخستین کارخانۀ چرم‌سازی نوین ایران را در همدان راه‌اندازی کرد؛ سپس در 1314 ش، نخستین کارخانۀ برقابی (هیدروالکتریک) ایران، با نام کارخانۀ برق الوند را در بلندیهای عباس‌آباد همدان بنیاد نهاد. از دیگر کارهای او ساخت نخستین کارخانه‌های بستنی و نوشابه‌سازی در ایران در اواخر دهۀ 1320 ش است.
اردشیر یگانگی مردی دهشگر و نیکوکار بود. کارکنان شرکتها و کارخانه‌های او از بخششها و نیکوکاریهای وی بسیار گفته‌اند. سرانجام اردشیر یگانگی در دی 1332 بر اثر بیماری دیابت حاد در 53‌سالگی در فرانسه درگذشت و در شهر نیس به خاک سپرده شد. همسرش فرنگیس شاهرخ در 1337 ش، برای زنده نگاه‌داشتن نام او، کتابخانۀ اردشیر یگانگی را بنیاد نهاد.
در سال 1340 ش، فرنگیس شاهرخ کار ادارۀ کتابخانه را به انجمن زردشتیان تهران واگذار کرد. از همین سال جلسات انجمن فرهنگی ایران باستان به‌صورت منظم در محل کتابخانه برگزار می‌شد؛ تا آنکه این انجمن در 1357 ش، منحل گردید.
در سال 1376 ش، شمار چشمگیری از کتابهای قدیمی و چاپ سنگی کتابخانه در یک سرقت مسلحانه به یغما رفت. اما بعدها تعدادی کتاب قدیمی و نفیس از کتابخانۀ انجمن زردشتیان یزد به کتابخانۀ اردشیر یگانگی منتقل، و جایگزین کتابهای به‌سرقت‌رفته شد. شمار کتابهای کتابخانه تا 1386 ش، به حدود 40هزار نسخه افزایش یافت. در همین سال، کتابخانه به‌صورت اساسی بازسازی و مجهز به تجهیزاتی مانند سامانۀ خودکار تهویۀ هوا و تنظیم دما، سامانۀ هشدار حریق، دوربینهای مداربسته و دزدگیر شد و بدین‌ترتیب به کتابخانه‌ای مجهز به تجهیزات استاندارد بدل گشت.
از ابتدا هدف بنیادگذاران کتابخانه، برپایی کتابخانه‌ای تخصصی در زمینۀ ایران‌شناسی با تکیه بر تاریخ و فرهنگ ایران باستان بود و ازاین‌رو، در 1386 ش، شمار بسیاری از کتابهایی که در موضوعات غیر ایران‌شناسی بود، به کتابخانۀ مهر در مجتمع فرهنگی ـ دینی ـ ورزشی مارکار تهران‌پارس (ه‌ م، «شمیرانات»، ج 2) وابسته به انجمن زردشتیان تهران، منتقل شد. همچنین در این سال برپایۀ توافقی که میان انجمن زردشتیان تهران و کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی ایران به عمل آمد، مقرر شد کتابهای قدیمی و فرسودۀ موجود در کتابخانۀ اردشیر یگانگی برای مرمت و آفت‌زدایی، به کتابخانۀ مجلس انتقال یابد. مطابق این توافق، دو کتابدار از طرف کتابخانۀ اردشیر یگانگی به‌عنوان کارآموز و ناظر در کارگاه مرمت کتابخانۀ مجلس حضور یافتند و در 1391 ش، تجهیزات لازم برای راه‌اندازی کارگاه مرمت و آفت‌زدایی کتاب در محل کتابخانۀ اردشیر یگانگی فراهم شد؛ از آن تاریخ، کار مرمت و آفت‌زدایی از کتابهای فرسوده در کتابخانه انجام می‌شود.
کتابخانۀ اردشیر یگانگی در 1394 ش، دارای حدود 18هزار جلد کتاب در موضوعات ایران‌شناسی بود. کتابها در این کتابخانه به‌شیوۀ کنگره، فهرست‌نویسی و مرتب شده است. کار تهیۀ کتاب برای کتابخانۀ اردشیر یگانگی بیشتر از طریق بودجه‌ای که خانواده‌های شاهرخ و یگانگی در اختیار مسئولان مربوطه قرار می‌دهند، صورت می‌گیرد. همچنین افراد نیکوکار به مناسبتهای مختلف، کتابهایی را به کتابخانه اهدا می‌کنند. قرائت‌خانۀ کتابخانۀ اردشیر یگانگی گنجایش 20 مراجعه‌کننده را دارد و در 1394 ش، بیش از 600 تن، عضو ثابت این کتابخانه بوده‌اند.
کتابخانه همه‌روزه به‌جز روزهای تعطیل، خدمات خود را در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران باستان قرار می‌دهد. کتابخانۀ اردشیر یگانگی کتابهای خود را به امانت نمی‌دهد و تنها مطالعۀ کتاب در قرائت‌خانۀ آن امکان‌پذیر است. مسئولان کتابخانه برای رفع این مشکل از 1391 ش بدین‌سو، کتابها و نشریه‌های موجود در کتابخانه را اسکن کرده‌اند و در صورت درخواست متقاضیان، منابع مورد نیاز آنان را به‌صورت لوح فشرده در اختیارشان قرار می‌دهد.
کتابخانۀ اردشیر یگانگی را یک سرپرست افتخاری، و دو کتابدار اداره می‌کنند و هیئت‌مدیرۀ آن متشکل از 5 تن بدین شرح است: رئیس انجمن زردشتیان تهران، رئیس کمیسیون فرهنگی انجمن زردشتیان تهران، سرپرست کتابخانه، یک نماینده از اعضای خانوادۀ یگانگی و یک تن از کتابداران. این هیئت هر 3 ماه یک‌بار با برگزاری جلسه به کارهای کتابخانه رسیدگی می‌کند.

‌مآخذ

فرامرزیان، نوشین (سرپرست افتخاری کتابخانۀ اردشیر یگانگی) و فرناز یکتایی‌فرد (کتابدار کتابخانۀ اردشیر یگانگی)، گفت‌وگو با مؤلف؛ مرادیان منفرد، علی‌محمد، تحقیقات میدانی.

علی ‌محمد مرادیان منفرد