زلزله شناسی و مهندسی زلزله، پژوهشگاه بین المللی

نویسنده (ها) : هما عطاری

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 18 آذر 1398

زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، پژوهشگاه بین‌المللی \ pa(e)žūhešgāh-e beyn-o(a)l-melalī-ye zelzele-šenāsī va mohandesī-ye zelzele\ ، پژوهشگاهی واقع در محلۀ فرمانیه، خیابان دیباجی شمالی، کوچۀ ارغوان.
پیشینۀ تأسیس این پژوهشگاه به اواسط دهۀ 1360 ش بازمی‌گردد. در آن دوره برای نخستین بار، سازمان یونسکو با توجه به لرزه‌خیز بودن منطقه، ایدۀ ایجاد مؤسسۀ زلزله‌شناسی جامعی را طرح کرد و پس از آن، تعدادی از کشورها ازجمله هند، عربستان، الجزایر، شوروی سابق، ترکیه، مصر و ایران پیشنهادهایی را به یونسکو ارائه دادند. سرانجام، با تلاش دکتر فیض، نمایندۀ ایران در یونسکو، و پارسی‌زاده، معاون دفتر همکاریهای بین‌المللی وزارت علوم، اجازۀ راه‌اندازی چنین مؤسسه‌ای به ایران داده شد. تا آن زمان، تنها در ژاپن و یوگسلاوی سابق چنین مؤسسۀ مطالعاتی و پژوهشی‌ای وجود داشت؛ بنابراین با تصویب هیئت وزیران، صدور قطعنامۀ 250/ DR در بیست و چهارمین مجمع عمومی یونسکو، و مجوز شورای گسترش آموزش عالی در آذرماه 1368 مؤسسۀ تحقیقاتی جامع در امور زلزله توسط دکتر محسن غفوری آشتیانی ــ که تحصیل‌کرده در رشتۀ مهندسی زلزله و استاد دانشگاه صنعتی شریف بود ــ تأسیس شد؛ بدین ترتیب، «مؤسسۀ بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله» در 1369 ش به طور رسمی در اتاقی در وزارت علوم آغاز به کار کرد و پس از گذشت چند ماه، بنایی دوطبقه‌ و قدیمی در محل کنونی پژوهشگاه خریداری، و مؤسسه به آنجا منتقل شد.
تا پیش از تأسیس این پژوهشگاه، به‌سبب خروج بسیاری از مهندسان از کشور و نبود متولی، فعالیت خاصی در امر زلزله انجام نمی‌شد و این کاستیها در زلزلۀ منجیل در تاریخ 31 خرداد 1368 به شکل واضحی خود را نشان داد. در فاصلۀ بین وقوع این زلزله تا زلزلۀ بم در 5 بهمن 1382 ــ که با آغاز به کار مؤسسه هم‌زمان بود ــ افزایش آگاهی و گسترش دانش زلزله و ایمنی به‌عنوان بهترین شاخص، رایج شد و تربیت نیروی انسانی متخصص افزایش چشمگیری یافت.
در 1378 ش، زمینِ هم‌جوار مؤسسه خریداری، و بنای فعلی در فضایی به وسعت 000‘11 مـ2 در 7 طبقه ساخته شد. در پاییز همان سال، براساس مصوبۀ شورای گسترش آموزش عالی، مؤسسه به پژوهشگاه با پژوهشکده‌های زلزله‌شناسی، مهندسی ژئوتکنیک و مهندسی سازه ارتقا یافت. در یازدهمین سال فعالیت نیز، اساسنامۀ جدید آن با توجه به نیازهای کشور تدوین شد و در خرداد 1380، به تصویب شورای گسترش آموزش عالی رسید. در راستای تمرکززدایی وزارتخانه، تشکیل هیئت ممیزۀ مستقل پژوهشگاه در مهر ماه 1381، و همچنین تشکیل هیئت امنای مستقل پژوهشگاه در تابستان 1383 به تصویب رسید.
لزوم توجه به مسائل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ناشی از زلزله و همچنین پیش‌بینی آن سبب شد تا شورای گسترش آموزش عالی در تیرماه 1383 با ایجاد «پژوهشکدۀ مدیریت خطرپذیری» با 3 گروه پژوهشی مدیریت خطرپذیری و بحران، برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و مطالعات اقتصادی ـ اجتماعی ـ فرهنگی، در شهریور همان سال، با ایجاد «مرکز ملی پیش‌بینی زلزله» با دو گروه پژوهشی ژئودینامیک و لرزه و فیزیک زمین و فضا موافقت اصولی کند؛ همچنین برپایۀ مصوبۀ مرداد 1384 کمیسیون تخصصی قطبهای علمی، قطب علمی مدیریت خطرپذیری و بحران برای مطالعۀ همۀ جنبه‌های مختلف مرتبط در پژوهشگاه تأسیس شد.
با توجه به گسترش پژوهشگاه از بدو تأسیس، ساختار تشکیلاتی جدید آن در تیر ماه 1384، به تصویب هیئت امنا رسید. در حال حاضر، پژوهشگاه از 3 معاونت پژوهش و فناوری؛ برنامه‌ریزی و پشتیبانی پژوهشی؛ و اجرایی، نیز از پژوهشکده‌های زلزله‌شناسی، مهندسی ژئوتکنیک، مهندسی سازه، مدیریت خطرپذیری و بحران و مرکز ملی پیش‌بینی زلزله و همچنین، دفتر ریاست و همکاریهای بین‌الملل، دفتر نظارت و ارزیابی، مدیریت آموزش همگانی و ادارۀ حراست تشکیل شده است.
وظایف پژوهشگاه در قالب اهداف پژوهشی، فناوری و آموزشی در زمینه‌های زلزله‌شناسی، مهندسی ژئوتکنیک، مهندسی سازه، مدیریت خطرپذیری و خدمات مشاوره‌ای عبارت‌اند از: مطالعات و تحقیقات جامع تحلیلی، تجربی، صحرایی و دستگاهی با هدف شناخت بهتر و دقیق‌تر چشمه‌های لرزه‌ای (گسلها)، پوستۀ ایران‌زمین، لرزه‌خیزی، خطر زمین‌لرزه، پهنه‌بندی، تهیۀ انواع نقشه‌ها و تدوین کاتالوگ داده‌های زلزله و بهبود شبکۀ ملی لرزه‌نگاری باند پهن کشور؛ برگزاری دوره‌های آموزشی، کارگاههای تخصصی، سمینارها و همایشهای ملی و بین‌المللی؛ توسعۀ فرهنگ ایمنی، پیشگیری و آمادگی در برابر زلزله؛ مدیریت بحران؛ توسعۀ فناوری جدید ساختمانی برای تولید نیمه‌صنعتی ساختمانهای مقاوم؛ اطلاع‌رسانی؛ ارائۀ خدمات مشاوره‌ای به سازمانهای اجرایی و جامعۀ مهندسی کشور؛ تربیت نیروی متخصص با برگزاری دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری در زمینۀ فعالیتهای پژوهشگاه؛ همکاریهای علمی ـ پژوهشی با مراکز تحقیقاتی و آموزشی داخل و خارج و سازمانهای بین‌المللی نظیر یونسکو، جامعۀ اروپا و انجمنهای علمی و مهندسی بین‌المللی برای استفاده از امکانات مؤسسات یادشده و تبادل اطلاعات علمی و فنی.
هدف از تأسیس پژوهشگاه، پژوهش، فناوری، آموزش و ارائۀ خدمات مهندسی و مشاوره‌ای در تمامی زمینه‌های مرتبط با زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، بحرانهای ناشی از زلزله، ارائۀ پیشنهادها و راهکارهای عملی، کمک به اجرای آنها برای کاهش خطرپذیری، و گسترش فرهنگ ایمنی در برابر زلزله در کشور و منطقه عنوان شده است؛ همچنین مجلۀ علمی ـ پژوهشی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، پژوهش‌نامه و خبرنامۀ زلزله هر فصل در این مرکز منتشر می‌شود.

مأخذ

غفوری آشتیانی، محسن (نخستین رئیس پژوهشگاه زلزله‌شناسی)، مصاحبه با مؤلف.

هما عطاری