سبو

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : پنج شنبه 5 تیر 1399

سبو \ sabū \ ، نام دو روستای بزرگ و کوچک، واقع در لواسان:

1. سبوبزرگ

روستایی در فاصلۀ 3کیلومتری شرق محلۀ ناران لواسان و در سینه‌کش سمت غرب درۀ تَل ‌اِستان.
این روستا با ارتفاع 793‘1 متر از سطح دریا، از شمال در دامنۀ کوه کهو آغاز می‌شود و به سوی دریاچۀ سد لتیان در جنوب امتداد می‌یابد. مراتع و مزارع شرق روستا نِی‌دره، پستانک‌دره (سنجددره) و اَشِندَر، مراتع و مزارع جنوب آن سرقنات، سیاه‌تالار (لب سد) و خرسنگ، مزارع شمال روستا سرتپه، سرقبر تاجین و کوه کهو، و مزارع غرب روستا سرخ‌پشته، هومند و اَربی‌دره هستند.
روستای سبوبزرگ دارای 100 خانوار جمعیت در تابستان، و حدود 60 خانوار در زمستان است. نام خانوادگی بیشتر اهالی این روستا خندان، کردی، تاجدینی، چهره، مقیمی، ترخانی و چراغی است.
در گذشته مردم این روستا به صنایع دستی توجه فراوان داشتند و کالاهایی مانند جوال، جاجیم، جوراب و دستکش تولید می‌کردند. آنان پشم را با دستگاهی که چَلَک می‌نامیدند و نوعی دوک نخ‌ریسی بود، به نخ تبدیل می‌کردند و با نخ تولیدی، مایحتاج خود را می‌بافتند. شغلهای دیگر اهالی روستای سبوبزرگ کشاورزی و دامداری بود؛ این مشاغل دیگر رایج نیست و فقط شماری اندک از مردم این روستا به باغداری اشتغال دارند و محصولاتی نظیر گیلاس، گردو، سیب و آلبالو به مقدار محدود تولید می‌کنند. جوانهای روستا به شهرهای مجاور مهاجرت کرده‌اند و بیشتر به کارهای دولتی و خدماتی اشتغال دارند.
آب آشامیدنی مردم روستا از طریق شبکۀ لوله‌کشی شهر لواسان، و آب کشاورزی آنها از طریق رودخانۀ افجه تأمین می‌شود. این روستا در گذشته دارای چشمۀ آب گوارایی بود که در چند سال اخیر و به دنبال حفر تونلِ انتقال آب سد لار به تهران خشک شده است.
بخش عمدۀ بافت تاریخی روستای سبوبزرگ، ازجمله بناهای تاریخی مانند حمام، حسینیه، مسجد و چند خانۀ کهن تخریب و نوسازی شده‌اند؛ ازهمین‌رو در مرکز این روستا هیچ اثر تاریخی ـ فرهنگی‌ای وجود ندارد، اما در اطراف آن چند مکان تاریخی ازجمله تپۀ باستانی ناظم‌آباد، زیارتگاه پیرعطا، و تپۀ خرسنگ دیده می‌شود (برای آگاهی بیشتر از این اماکن، نک‌ : ه‌ م م).
روستای سبوبزرگ در حال حاضر دارای مدرسه‌های ابتدایی و راهنمایی است. همچنین این روستا در جریان جنگ ایران و عراق، 4 شهید تقدیم میهن کرده است.

2. سبوکوچک

روستایی در فاصلۀ 500 متری شرق محلۀ ناران و در سینه‌کش غربی ارتفاعات شرق رودخانۀ افجه.
این روستا در ارتفاع 793‘1متری از سطح دریا واقع شده است. روستاهای سبوکوچک و تیمورآباد و محلۀ ناران لواسان به یکدیگر متصل‌اند و تمایز آنها برای افراد تازه‌وارد امری دشوار است؛ هرچند مرز میان روستاهای سبوکوچک و تیمور‌آباد با محلۀ ناران به‌وسیلۀ پلی بر روی رودخانۀ افجه قابل تشخیص است. در شمال روستای سبوکوچک تپۀ چال‌کهو، در جنوب آن تپه‌های هزاردره و سد لتیان، و در جنوب شرقی روستا دشت هومند قرار دارد.
روستای سبوکوچک به‌سبب نزدیکی به شهر لواسان از رونق و آبادانی برخوردار است و روزبه‌روز بر جمعیت و تعداد خانه‌ها و گستردگی آن افزوده می‌شود. کاهش جمعیت این روستا در زمستان نسبت به روستاهای دیگر منطقه بسیار اندک است. در حال حاضر روستای سبوکوچک در تابستان حدود 110، و در زمستان حدود 90 خانوار جمعیت دارد. نام خانوادگی اهالی این روستا با توجه به بیشینۀ جمعیت هر طایفه به‌ترتیب احیایی، یقنعلی، علی‌پناهی، پناهی، شیرخانی، پورپناهی، خدابنده و کاظمی است.
شغل مردم این روستا در گذشته کشاورزی و دامداری بود. وسعت اراضی و مزارع پررونق اطراف روستا و آب فراوانی که از رودخانۀ افجه تأمین می‌شد، موجب کسب‌وکار خوب مردم بود؛ هرچند امروزه کار دامداری و کشاورزی رونق چندانی ندارد. بسیاری از ساکنان جوان روستای سبوکوچک با مهاجرت به شهرهای مجاور، شغل کشاورزی و باغداری را رها کرده، و به کارهای اداری و خدماتی مشغول شده‌اند. امروزه تنها برخی از اهالی کهن‌سال روستا به حرفۀ باغداری به شکل محدود اشتغال دارند و محصولاتی نظیر گیلاس، سیب و آلبالو برداشت می‌کنند. همچنین امروزه مزارع و مراتع نزدیک روستا به قطعات کوچک تقسیم، و به خوش‌نشینان شهری فروخته شده است تا در آن ساخت‌وساز انجام گیرد.
آب کشاورزی روستای سبوکوچک از رودخانۀ افجه، و آب آشامیدنی اهالی نیز از طریق شبکۀ لوله‌کشی شهر لواسان تأمین می‌شود. قناتی نیز در شمال روستا وجود دارد که از گذشته‌های دور، بخشی از آب روستا را تأمین می‌کرد. امروزه آب این قنات کاهش یافته، اما همچنان قابل استفاده است.
بافت قدیم روستای سبوکوچک در جنوب روستای امروزی واقع شده، و ساخت‌وسازهای جدید عمدتاً در شمال صورت گرفته است. با این حال، بافت قدیم نیز از گزند ساخت‌وسازهای جدید مصون نمانده است و بیشتر خانه‌های تاریخی آن تخریب شده‌اند؛ فقط 3 خانۀ تاریخی متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی باقی مانده که آسیب فراوان دیده‌اند. در مرکز بافت تاریخی روستا، حمامی قدیمی متعلق به دورۀ قاجار وجود دارد که از استحکام خوبی برخوردار است. این حمام در مهر 1382، در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. همچنین در شمال شرقی روستای سبوکوچک محوطه‌ای باستانی وجود دارد که دیرینگی آن به هزارۀ 1 ق‌م بازمی‌گردد. این اثر نیز در مهرماه همان سال، در فهرست آثار ملی جای گرفت.
اهالی روستای سبوکوچک در جریان جنگ ایران و عراق، 17 تن شهید تقدیم میهن کرده‌اند. 6 تن از این شهیدان در قبرستان روستا، 8 تن در آرامگاه بهشت‌زهرای تهران، و 3 تن نیز در محل امامزاده فضلعلی محلۀ ناران لواسان به خاک سپرده شده‌اند.
دربارۀ وجه تسمیۀ روستاهای سبوکوچک و سبوبزرگ، برخی از اهالی می‌گویند که در گذشته‌های نه‌چندان دور که هنوز شبکۀ آب‌رسانی لوله‌کشی رایج نشده بود، اهالی روستاهای یادشده مجبور بودند آب آشامیدنی خود را با سبو (کوزه) از قنات آبی که در همسایگی محوطۀ باستانی سرقبر تاجین وجود داشت، بردارند و به روستا حمل نمایند؛ بدین ترتیب که اهالی روستای سبوکوچک که به قنات آب نزدیک‌تر بودند، با استفاده از سبوهای کوچک‌تر، و اهالی روستای سبوبزرگ به‌سبب دورتربودن راه، از سبوهای بزرگ‌تر استفاده می‌کردند. این امر موجب شد تا سبوهای کوچک و بزرگ ملاک تشخیص اهالی روستا شود. ازاین‌رو، از آن زمان به بعد این دو روستا سبوکوچک و سبوبزرگ نامیده شد.

ناصر پازوکی طرودی