برادران و خواهران بحث را زماني و با مناسبتهايي ميشنوند که در آستانه عيد قربان پنجم ذي الحجه که حاجيها مکه هستند و سالگرد شهادت امام پنجم امام باقر (ع) و مسلم ابن عقيل و سالروز امور تربيتي هستيم. و مدت برنامه 25 تا 30 دقيقه و ما ميخواهيم همه اينها را لحاظ کنيم.

اهداف تربيت:

هستي براي تربيت، اهميت اين است که يک اصلاح رابطه انسان است، انسان با خدا چگونه رابطه داشته باشد و برخورد کند و با خلق چگونه و با خودش و با مردم چگونه. پس تربيت يعني تنظيم و اصلاح رابطه،

دسته بندي:

رابطه انسان: با خداوند، با خود، با مردم، با تاريخ و با طبيعت. مثلاً اگر ميگوييم تربيت بدني يعني رابطه انسان با خود، حفظ چشم و تن و بدن و اگر براي نماز رابطه انسان با خداست، اگر با پدر و مادر، همسايه، شاگرد، معلم، شريک، رابطه با خلق است و اگر با تاريخ و اساتيد و مربيان و علما و مراجع و پيشينيان و پيش کسوتان. امور تربيتي انسانها هستند، عبادت هم امور تربيتي است.

دو نمونه:

نماز: چون برداران و خواهران امور تربيتي بيشترين مسئوليت را درباره نماز دارند. حج: به دليل اينکه الآن که بحث را گوش ميدهند فقط 80، 90 هزار حاجي از ايران مکه هستند و صدها هزار نفر از دنيا.

سال گذشته امور تربيتي خدمت مقام معظم رهبري رسيدند و ايشان جملهاي فرموده بودند که من بعد آن را شنيدم که: نماز از امور تربيتي است.

قرآن مي‌فرمايد (إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ) (عنكبوت /45) نماز سيماي تربيت از جهات:

الف: تربيت بدني

ب: تربيت فکري

ج: تربيت اجتماعي

د: تربيت سياسي

ﻫ: تربيت اخلاقي

و: تربيت اقتصادي

ز: تربيت خانوادگي،

ح: تربيت عرفاني

ط: تربيت علمي

در همه اينها نماز نمايان است.

تربيت جسمي و بدني: حرکات رکوع و سجود و قدمهايي که ميفرمايد: هر قدمي براي نماز برداري. نمي فرمايد: هر کلمهاي که براي تحصيل، بلکه هر قدمي که براي تحصيل. نه هر نگاهي که به عمد کردي بلگه هر گامي که براي صله رحم برداشتي ثواب دارد. اجر بر قدم زدن است و اين نکته دارد. و مسائل مسواک و زينت و پاکي عنايت بر آنها ست. زماني که ميشنويم:

حديث داريم پيامبر (ص) مرغ را از کوچه نميگرفت مرغ را ميگرفت خود دانه ميداد يعني تغذيه مهم و حساس است. حديث داريم آن حضرت(ص) لباسهايش را تابستان در ديگ ميجوشانيد.

تربيت فکري:

حضور قلب و تمرکز فکري و دوري از هر چيز که ممکن است حواس انسان را پرت کند مثل حديث: جلو درب باز نماز نخوانيد مکروه است و جلو عکس و داخل رودخانه و با شکم پر و در همهمه و شلوغي، و تمام چيزهايي که تمرکز فکر را از بين ميبرد و اين يک اصل است. اگر بچهها(محصلين دانش آموز) در آموزش و پرورش تمرکز فکري داشته باشند چند ميليارد صرفه جويي ميشود. بلکه آنها هميشه از جانب اختلاف پدر و مادر و همسايه و مشکلات اخلاقي و اجتماعي دغدغه دارند. اضطراب دارند.

تربيت اجتماعي:

حضور و غياب اتوماتيک، تعاون، وحدت، اعتماد به همديگر، همينکه سر نماز نميدانيم رکعت چندم هستيم يکي ميگويد: سمع الله همه ميگويند. شک همراه با ديگران برطرف ميشود و مردمي بودن، صفي نداريم به نام بنز و پژو و ژيان همه با هم «سمع الله» و «بحول الله» فقير و غني، کوتاه و بلند، شهري و روستايي، شرقي و غربي، سفيد و سياه همه، ترک و لر، عرب عجم همه با هم و خيلي مسئله مهم است.

امور سياسي:

انتخابات: هر آقايي را قبول داري با او نماز بخوان، و اگر قبول نداري نماز باطل است. ولي زماني که او را انتخاب کردي زماني که او حرف ميزند تو نبايد چيزي بگويي. انتخاب با شما بعد از آن ساکت قبل از او نبايد خم شد و رکوع و سجود پيش و پس نيفتد.

حديث داريم امام رضا (ع) ميفرمايد: امام جمعه هر واقعهاي در هر گوشه زمين واقع شد به مردم خبر دهد. امام جمعه هم بايد يک گروهي داشته باشد که حق و باطل اين اخبار را از هم جدا کنند که مردم به حال نماز و با وضو روي به قبله نشستهاند از حرفها دغدغه نداشته باشند، نه اين که خط سياسي، عقده و کينه و تحريک و کانال و اطلاعات دروغ. افراد امين و عاقل پشت پرده داشته باشد.

مسائل اخلاقي: «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ» انسان لباس سفيد بپوشد روي آلودگي و خاک نمينشيند، و انسان مسجدي مجرم نميشود. و ماه رمضان که توجه مردم به نماز و مسجد بيشتر است از زمان شاه اينچنين بودکه آمار فساد کم ميشود.

معيارهاي امام جماعت: با تقواتر، باسوادتر، پيرمردتر، شير، شجاعت ملاکها اخلاقي است. حوادثي که جيغ انسان را در ميآورد با نماز حل ميشود:

قرآن: (وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة) (بقره /45) پناه ببريد به نماز

مسائل علمي:

مي‌فرمايد از چيزهايي که در مسجد بايد باشد: «عِلْماً مُسْتَطْرَفا» (من‌لايحضره‌الفقيه، ج1،ص 237) در مسجد بايد علم تازه ياد بگيريد يعني بايد هر روز امام جماعت حرف نو بزند و اگر حرفهاي 50 سال قبل را ميزند مسجد ناقص است. بايد مطالعه به روز باشد گرچه لازم نيست همه حرفها نو باشد، داخل حرفها حرف نو باشد روزي يک کلمه سالي 365 قدم جلو ميرود.

مسائل اقتصادي: اصلي در نماز جاسازي شده که خوب است در دانشگاه به اين اصول توجه شود در امور اقتصادي

اصل وقت، و محيط کار، و دستجمعي، آهنگي و ريتم و شريک همخوان(دوست داشتن مدير عالم، و صد و پنجاه اصل است که در توليد اثر دارد و در نماز جاسازي شده، مثلا-(دقت- اگر در وضو به اندازه سر سوزن شسته نشود وضو باطل است، حمد سوره بايد کلمات از مخرج گفته شود، اگر «صل» با صاد: درود و اگر «سل» با سين: يعني کشته باد. مثال: کليد را از يک طرف بچرخاني باز و از يک طرف بسته ميشود. و زبان هم مثل کليد است. و کار دستجمعي توليد را بالا ميبرد مثل نماز جماعت و اضافه کار نماز نافله: شب کاري: نماز شب دوست داشتن مدير عامل: دوست داشتن امام جماعت.

مسائل خانوادگي: مسجد مي‌روي زينت ببريد: (خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِد) (اعراف /31) زينت چيست؟ (الْمالُ وَ الْبَنُونَ زينَة) (كهف /46) مال و فرزند زينت است.

يعني مسجد ميروي بچه را ببر پول هم، و مسائل عرفاني که اصل نماز براي عرفان است (أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري) (طه /14) (أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ) (رعد /28) (ارْجِعي‌ إِلى‌ رَبِّك) (فجر /28) نماز بخوان تا با من گره بخوري، مطمئن ميشوي، بعد به نزد من ميآيي.

آيت الله العظمي حائري سالي سه منبر ميرفت و از ايشان شنيدم که ميفرمود: نماز سه پله دارد. 1- «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري» 2- «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» 3- «ارْجِعي‌ إِلى‌ رَبِّك» عرفان است پس اين است آنکه مقام معظم رهبري ميفرمايد نماز امور تربيتي است.

حج و امور تربيتي:

بي توجهي به حج کردم، ما که در جريان نيستيم انشاالله آنهايي که هستند و به همه آنها که نيستند دعا ميکنند کمي در اين رابطه چون 90 هزار حاجي داريم از 90 هزار خانواده.

– سيما و نقش حج در تربيت:

تربيت جسمي: مثلاً «أَنْ يَقْضُوا تَفَثَهُم»(كافي، ج1،ص392) يعني آلودگي را برطرف کنيد: «تفث» آلودگي «تَصِحُّوا وَ حُجُّوا» (بحارالأنوار،ج73،ص221) حج کنيد تا سلام بمانيد.

– رابطه اجتماعي، همه مسلمانهاي جهان

– شناخت و حل مشکلات

حج و سياست و برائت: حج مايه عزت اسلام است. «لَا رَفَثَ وَ لَا فُسُوقَ وَ لَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ»(كافي، ج4،ص337) مسائل اخلاقي: حاجيها به هنگام اعمال 24 کار نبايد بکنند همين کنترل در مقابل آزاديهاي قبلي مثل شکار و نگاه در آئينه و عطر زدن.

نظم: شب عيد قربان بايد در بيابان عرفه باشي که يک دقيقه زودتر يک شتر جريمه دارد، چنان حالگيري ميکند مثل يک دقيقه قبل از افطار، افطار کردن روزه باطل است.

يک دقيقه قبل از غروب از عرفات بيرون برود يک شتر، براي انسانهايي که کارها را با نيم ساعت کم و زياد انجام مي‌داده.

مسائل علمي: «تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَامِ» (وسائل‌الشيعه،ج14،ص324) دليل واجب شدن حج به دور کعبه بگردند ما را ببينند مسائل را ياد گرفته به ديگران هم ياد بدهند.

– مسائل اقتصادي: از کشتي و هواپيما و قصاب و نانوا و افرادي از کشورهاي مختلف در آنجا کار ميکنند، و کساني که گوسفند تربيت کرده و روز عيد قربان ميفروشد.

– مسائل تاريخي:

فردوگاه جبرئيل، قربگاه اسماعيل، عبادتگاه ابراهيم، و شکنجه گاه بلال، و زادگاه علي و هيجان هاجر و رمي شيطان، معرفت و عرفان، و اشکهاي امام حسين (ع) و جاي پاي 900 پيامبر و آب زمزم. شب عيد قربان حاجيها در بيان بدون ساختمان در خيمه زار زار گريه و دعاي عرفه و روز عيد قربان با چاقو ميرود خون بريزد. ديروز مفاتيح، فردا چاقو.

جمع شدن آن خيلي قشنگ است تربيت مهم است و ارزش هر چيزي به کاري است که روي آن انجام ميشود. مثلاً پارچه، علف تبديل به پشم، و آن رشته و رنگ و پارچه و دو دختر و چوب هم و روي خاک ميشود خشت بعد آجر بعد سفال و سراميک. و امور تربيتي و پدر و مادر و آموزش و پرورش و دانشگاه و حوزه روي مخها، اگر روي ارزش را بالا ميبرد، کار کردن روي انسان چي؟ و انسان منهاي تربيت موجود خطرناک است، از موش دزدتر و از مار گزندهتر. انسان بي تربيت از اين طرف و آن طرف دنيا همديگر را ميگزد ولي مار در کنارش، مثل غيبت کردن از 200 فرسخي، از گرگ درندهتر و تمام گرگها در دادگستري 10 تا پرونده ندارند و آدمي با 3 کيلو پرونده. انسان حتي اگر باسواد باشد ولي منهاي تربيت خطرناک است. ما يک جملهاي گفتيم ولي روزنامهها چيز ديگري نوشتند، احتياطاً هر چه روزنامهها مينويسند اينطرف و آن طرف را بخوانيد. و روزنامهها هم بايد با دقت بنويسد و يک جمله را با حذف اينطرف و آن طرف مينويسند حرفها که تمثله شود معناي ديگري ميدهد. مثال: چشم را درآورده در بشقاب بگذاري نميبيند، ولي اگر بند به رگها و مويرگها باشد ميبيند حوزه و دانشگاه و علم به تنهايي بشر را نجات نميدهند، و چه کسي است که اين را قبول نداشته باشد؟ الآن جناياتي که ميشود به دست باسوادها يا بي سوادهاست، بي سواد کاري نميتواند بکند. من درنهضت سواد آموزي رئيس بي سوادها هستم، مشتريهاي من کاري نميتوانند بکنند ممکن است گيوه دوز است کوکها را که بايد ريز بزند، درشت ميدوزد و اين آخرين درجه دزدي او چهار کوک است و بقال دزدياش در چهار پرتقال ولي دانشجو و دانشگاه اگر بخواهد که اينگونه دزدي نميکند. انبياء آمدهاند براي تربيت، که کار لطيفي است، و با ليسانس و فوق ليسانس مشکل حل نميشود و با چهار مقاله و کنفرانس، تربيت دائمي است نه لحظهاي، علم با يادگيري کارش تمام است ولي تربيت بايد آنقدر تکرار و تلقين شود تا ملکه شود.

شما کارتان از آموزش مهمتر است در آموزش کافي است تنها او بفهمد ولي در تربيت بايد باور کند علم انسان را داغ و تربيت انسان را بايد بپزد، و مثال: فرق است بين پخته و داغ، هر داغي سرد ولي هيچ پختهاي خام نميشود. متأسفانه خيلي کارها از هم گسسته شده واي کاش همه به هم جوش ميخورد و همديگر را تکميل ميکرد. امور تربيتي ميگويد: سيگار نکشيد ولي بچه به خانه ميرود ميبيند پدر سيگار ميکشد و تلويزيون ميگويد: هرگز نکن فراموش لامپ اضافي خاموش: ميبيند لامپهاي خيابان روشن است. طلبهاي ميگفت: که امام زمان عرفه و عيد قربان مني، کي گفت: شما از اين حرفها نزنيد چون اگر امام زمان (ع) پايش را از ايران بيرون بگذارد همه چيز بهم ميريزد. جاي امام زمان (ع) همين جاست. البته شوخي ميکرد ميگفت: از اينجا تکان نميخورد. اگر من ميخواهم بچه را تربيت کنم کلمهاي که آقا در تلويزيون ميگويد او را بي حيا ميکند و نبايد گفته شود يا در تلويزيون سفارش ميکند در سينما بي تربيتي است، سينما، تلويزيون، مسجد، ارشاد و آموزش و پرورش و همه سفارش کنند.

اگر بحث بهداشت است در مسجد هم بايد باشد، و البته حالا خيلي خوب شده، قديم ظرفهايي ميگذاشتند که ميگفتيم باديه همه استکانها که استفاده شده در همين ظرف و کاسه آب ميوشد مثل ارده شيره، و اينکارها از بعضيها خيلي ضد بهداشت بود. روز عاشورا براي ناهار دادن با جورابي که بو ميدهد روي سفره راه ميرفت و نان را به جاي پا از آن مصرف ميکردند. بايد مسجد و مدرسه و خيابان و پارک و سينما و آموزش و پرورش بايد هماهنگ باشند والا همديگر را خنثي ميکنند. و مشکلات بوجود ميآيد.

بهترين کتاب تربيتي قرآن است که من به همه خواهران و برادران سفارش ميکنم، که اشتباه نشود بين سرگرمي و تربيت. سرگرمي بد نيست ولي اشکال ندارد با تربيت هماهنگ باشد. قصههايي بگوييم که ضمن سرگرمي تربيت هم باشد و اگر کامپيوتر و اردوست، ميتوانيم برنامه ريزي کنيم، که چند منظوره باشد نه براي هر کدام بودجه جداگانه. گفتند در امور تربيتي بودجهاي براي تواشيح، گفتم خوب است ولي عربي نه که نميفهميم فارسي باشد. خرج و حفظ بعد هم اگر معلوم نباشد، البته خودشان هم معلوم نيست ميفهمند يا نه مثل اذان که از الله اکبر تا آخرش مفهوم است. ناقوس، صدا است ولي هيچ معني و مفهومي ندارد. من براي تربيت حرف دارم.

جلسهاي ديگر شهادت امام باقر (ع) حوزهاي را تشکيل داد، چون تا زمان امام سجاد (ع) سکوت بود. که کاري نميشود کرد ولي باز حضرت برده ميخريد و در خانه با آنها کار ميکرد. ولي حوزهاي که امام باقر (ع) درست کرد در زمان امام صادق (ع) رشد کرد که: قرآن مي‌فرمايد که امت اسلامي (كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى) (فتح /29) زرعي است که جوانه زده و بعد محکم و قوي شده و رو به خود بايستد آنچه ما داريم از امام صادق (ع) و آنچه آن حضرت از حوزه علميه امام باقر(ع). سلام و صلوات خدا بر ائمه ما و بر مسلم بن عقيل که شهادتش همين ايام است و بر همه آنها که به گردن ما حق دارند.

در کربلا 72 نفر شهيد که 27 نفر از بني هاشم بود و از اين 27 تا 8 تا از فاميل عقيل، مسلم بن عقيل خيلي مهم است زماني که ميخواهد شهيد شود. وصيت کرد به عمر سعد که فاميلش بود. که اگر من شهيد شدم زره و شمشيرم را بفروش و بدهي مرا بپرداز و نميخواهم بگويند يار امام حسين (ع) به مردم بدهکار بود و اين خود درس تربيت است.