«جرجيس‌بن بختيشوع گندى شاپورى» كه رياست بيمارستان آن شهر را به عهده داشت، در زمان منصور عباسى كتب مختلف طبى را از يونانى به عربى ترجمه كرد و نيز در پزشكى، كتابهايى به زبان سريانى تأليف كرد.

پسر جرجيس و پسر بختيشوع، جبرائيل از زمان منصور تا زمان هارون‌الرشيد در بغداد به ترجمه و تأليف اشتغال داشتند. ابن طبرى از تربيت يافتگان حوزه علمى «مرو» از مترجمان معروف عصر خود بود. ابراهيم‌بن حبيب فرازى و پسرش محمد از منجمان و رياضى‌دانان بزرگ و از نخستين كسانى بودند كه كتب رياضى هندى را به عربى ترجمه كردند.

«نوبخت اهوازى» منجم مشهور منصور و نيز پسرش «ابوسهل» از مترجمين كتابهاى رياضى از پهلوى بودند ... [1]»

اين نهضت علمى و تحول فرهنگى هر چند در جامعه اسلامى و فرهنگ مسلمانان آثار مثبت و مفيدى بر جاى گذاشت، ليكن پيامدهاى منفى و زيانبار آن نيز فراوان بود، چه آنكه موجب نفوذ افكار بيگانگان در حوزه اسلام و پديد آمدن گروهها و جناحهاى فكرى و شبهات و انحرافات در ميان مردم مسلمان گشت.

مقام معظم رهبرى دام ظلّه پيدايش و گسترش جريانهاى فكرى و عقيدتى در اين دوران را آفتى براى مسلمانان و سدّى بر سر راه گسترش معارف اصيل اسلامى دانسته مى‌فرمايد:

«جريانهاى فكرى و عقيدتى در اين دوران برخى به اوج رسيده و برخى زاده شده و فضاى ذهنى را از تعارضات انباشته و حربه‌اى در دست قدرتمندان و آفتى در هوشيارى اسلامى و سياسى مردم گشته و ميدان را بر علم‌داران صحنه معارف اصيل اسلامى و صاحبان دعوت علوى، تنگ و دشوار ساخته بود.

شعر و هنر، فقه و حديث و حتى زهد و ورع در خدمت ارباب قدرت درآمده و مكمّل ابزار زر و زور آنان گشته بود. [2]»

دستگاه خلافت و جريانات فكرى‌

جريانات فكرى و عقيدتى دوران پيشواى هفتم (ع) برغم اختلافاتى كه با يكديگر داشتند، در اين مسأله مشترك بودند كه همگى در جبهه مخالف خط امامت قرار داشته‌

[1] - مجموعه آثار سومين كنگره جهانى امام رضا (ع)، ج 1، ص 356، مقاله دكتر على اكبر ولايتى

[2] - مجموعه آثار سومين كنگره جهانى حضرت رضا (ع)، ج 1، ص 23