بدون مالك؛ هرچند موات نباشد، مانند برخى جزاير.(8)

4.قلّه كوه‌ها، درّه‌ها، نيستان‌ها و جنگلها(9)( -->آجام).

5 .اموال اختصاصى پادشاهان كافر، اعم از منقول (صفايا) و غيرمنقول(10)(قطايع).

6 .غنائم برگزيده؛ يعنى بهترينهاى غنائم. در اينكه صفاياى غنائم از انفال است يا تنها در صورتى كه امام عليه‌السّلام آنها را براى خود برگزيند از انفال مى‌گردد، اختلاف است.(11)

7.به قول مشهور غنائمى كه باجنگيدن بدون اذن امام عليه السّلام به دست آمده باشد.(12)

8 .ارث بدون وارث.

9.معادن. در اينكه معدن به طور مطلق جزء انفال است يا به طور مطلق نيست و يا تنها معادنى كه در زمين متعلّق به امام عليه السّلام، مانند زمين موات وجود دارد، از انفال مى‌باشد، اختلاف است.(13)

احكام:انفال ملك رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و پس از آن حضرت، ملك ائمّه عليهم السّلام است. از اين رو، هر گونه تصرف در آن، بدون اذن آنان جايز نيست؛ ليكن در زمان غيبت، تصرف در انفال و تملّك آن، براى شيعه بنابر قول مشهور مباح است؛ هرچند در قلمرو آن اختلاف است كه تمامى انواع انفال است يا آنچه كه به مناكح (نكاح كنيزهاى به اسارت گرفته شده در جنگ بدون اذن امام عليه السّلام)، مساكن (منازل واقع در زمينهاى امام) و متاجر (خريد و فروش غنائم جنگى كه جنگ بدون اذن امام صورت گرفته و نيز داد و ستد يا اجاره زمينها و درختان متعلّق به امام) مرتبط مى‌شود.

همچنين در اينكه مراد از مناكح، مساكن و متاجر چيست و اينكه مباح از آنها، تنها انفال است يا خمس و يا هر دو، اختلاف وجود دارد.(14)اقوال ديگرى نيز در اين مسئله مطرح است.(15)قول به حلّيت و اباحه مطلق انفال براى شيعيان در عصر غيبت، به مشهور نسبت داده شده است.(16)همچنين بر حلّيت تصرف در مثل زمين

• (10)123
• (11)124 ـ 126
• (12)126 ـ 128
• (13)128 ـ 132
• (14)133 ـ 155
• (15)مدارك تحرير الوسيلة 3/ 702 ـ 703
• (16)مستند الشيعة 10/ 165
• (8)مستند العروة (الخمس)/ 361
• (9)جواهرالكلام 16/ 120ـ122