هايى كه با آنها داد و ستد انجام مى شد از طريق خطوط كشتيرانى كه از ناحيه اى، مصر را به شام، قسطنطنيه و دو جزيره قبرس و كرت وصل مى كرد، و يا ازناحيه ديگر آن رابه سرزمين مغرب اندلس و جزيره صقليه پيوند مى داد و يا از ناحيه سوّم، اين كشور رابه حجاز و يمن از ميان درياى سرخ مرتبط مى ساخت، انجام مى پذيرفت.

كشتيهاى بازرگانى براى ورود به عسقلان و سواحل شام از بنادر تنيس و دمياط و اسكندريه مى گذشتند و يا براى رسيدن به صقليه و مغرب و اندلس، ازاسكندريه و طرابلس شام [1] به حركت در مى آمدند.

به نظر مى رسد كه شهر اسكندريه به جهت موقعيّتش در شمال غربى دلتاى مصر، ارتباط دريايى بيشترى از ساير بنادر شمالى مصر، با بندرهاى مغرب واندلس داشت، اين موقعيّت، اسكندريه را نزديكترين بندر مصر به سرزمين مغرب اسلامى قرار داده است و گفته ناصر خسروكه: «درياى اسكندريه تاقيروان امتداد دارد» نيز اين مطلب را مورد تأكيد قرار مى‌دهد. [2]

كشتيهايى كه از مغرب مى آمدند در مقابل ساحل مغرب و ليبى حركت مى كردند و در بندرهاى تونس و برقه پهلو مى گرفتند تا به اسكندريه مى رسيدند و از آنجا با گذشتن از سواحل مصر مانند دمياط و تنيس، راهى انطاكيه مى شدند و سپس رهسپار سواحل شام مانند: عسقلان، قيساريه، يافا، حيفا، عكا، صور، صيدا، بيروت، طرابلس، و لازقيه مى شدند. [3]

امّا بنادر دمياط و تنيس آنگونه كه به نظر مى رسد به جهت نزديكى آنها با مرزهاى شام، ارتباط تنگاتنگى با آن مرزها داشته‌اند.

كالاهايى كه از مغرب، اندلس، صقليه و اروپا از طريق درياى مديترانه وارد مى شد، به بندر اسكندريه مى رسيد و از آنجا از طريق خليج اسكندريه كه از كانال رشيد منشعب مى شد، به فسطاط منتقل و سپس از راه نيل كه ارتباط بين بنادر شمالى مصر و بين‌

[1] - به گفته ناصر خسرو، حاكم طرابلس در دوران فاطميان داراى كشتى هايى بود كه به وسليۀ آنها، جهت امر تجارت به سرزمين روم و صقليه و مغرب مسافرت مى كرد (سفرنامه، ص 13).

[2] - همان مدرك، ص 44.

[3] - بكرى، ص 85-86.