نام کتاب : تاریخ روابط خارجی معاصر ایران نویسنده : نظرپور، مهدی جلد : 1 صفحه : 137
رضا خان بعد از اين كه به نخست وزيرى منصوب شد، كم كم
زمينه هاى لازم را براى خلع قاجاريّه آماده كرده سرانجام نمايندگان دوره پنجم كه در
زمان اوج قدرت نظامى او وبا اعمال نفوذش درانتخابات برگزيده شده بودند، با تصويب ماده
واحدهاى قدرت را به او سپردند. سپس او با تشكيل فرمايشى مجلس مؤسّسان به اين كار رسميت
داد.
دولت شوروى بعد از سلطنت رضا خان، روابط نزديكى با ايران
برقرار كرد. امّا درسال 1304 ه ش بالغو امتياز شيلات شمال از سوى ايران و عدم تمديد
آن از سوى مجلس شوراى ملّى، روابط دوكشور به حال تيره در آمد كه با اعزام نماينده ايران
و انعقاد چند قرارداد تجارى و از جمله تشكيل شركت مختلط براى بهره بردارى از شيلات
شمال، روابط به حال عادى برگشت.
با توجّه به اين كه رضاخان به وسيله انگليسيها انتخاب
شده و با كمك آنها به قدرت رسيده بود، امّا او براى سرپوش گذاشتن بر حقايق و براى اين
كه خود را ملّى و ضدبيگانه نشان دهد، دست به چند اقدام به ظاهر مهمّ عليه بيگانگان
زد، از جمله لغو كاپيتولاسيون و انعقاد قراردادهاى جديد براى اتباع بيگانه در ايران،
خاتمه خدمت ميلسپو و ساير مستشاران آمريكايى و بلژيكى و همچنين لغو قراردادهاى گمركى
سابق و اعلام استقلال گمرك ايران شركت نفت ايران و انگليس كه از پرداخت حق السهم ايران
امتناع مىكرد از جمله اين اقدامها بود.
مذاكرات در اين باره كه قبل از سلطنت رضاخان آغاز شده
بود، در زمان وى نيز ادامه يافت، اما نه تنها به نتيجه اى نرسيد بلكه شركت يكباره اعلام
كرد كه سهم ساليانه ايران به 14 كاهش يافته است.
از اين رو، رضا خان ضمن سوزاندن پرونده نفت در حضور هيأت
دولت، دستور لغو امتياز را صادر كرد.
سرانجام با مذاكرات و پادرميانى رضاخان، شركت توانست با
دادن امتيازهاى ناچيزى به ايران، قرارداد را به مدت شصت سال ديگر تمديد كند.
تنها سفر خارجى رضاخان به كشور تركيه بود كه در سال
1312 ه ش، صورت گرفت و تحولات آتاتورك او را مجذوب كرده و مصمم شد كه اصلاحاتى به شيوه
او در ايران انجام دهد.
نام کتاب : تاریخ روابط خارجی معاصر ایران نویسنده : نظرپور، مهدی جلد : 1 صفحه : 137