خلاصه‌

آنچه كه بايد بدان اعتراف كرد رنگ مذهبى جرقّه‌هاى شروع نهضت مشروطيت بود. حمله به ساختمان بانك استقراضى روس، اعتراض به پوشيدن لباس روحانيت توسّط نوز بلژيكى از جمله اين جرقّه‌ها محسوب مى‌شود.

بعد از انجام مهاجرت صغرى و كبرى كه به وسيله عدّه زيادى از روحانيون انجام گرفت و همچنين بست نشينى در سفارت انگليس توسط مردم بالاخره شاه فرمان معروف به مشروطيت را صادر كرد ولى همچنان مستبدين در راه اجراى كامل آن مانع تراشى مى‌كردند.

محمدعلى شاه كه قبل از به سلطنت رسيدن از مشروطه‌خواهان حمايت مى‌كرد بلافاصله پس از تصاحب تخت سلطنت مخالفت خود را آغاز كرد. عدم دعوت مجلسيان در جشن تاجگذارى و معرفى نكردن بعضى وزرا به مجلس جهت گرفتن رأى اعتماد، از جمله مخالفتهاى اوّليه وى با مشروطه خواهان بود.

بعد از سركوبى مشروطه خواهان به دست محمّدعلى شاه، آزاديخواهان از اصفهان و رشت به طرف تهران حركت كرده با فتح تهران، مشروطيت را مجدّداً بر پا كردند ولى پس از مدّتى در پى اولتيماتوم روسها مبنى بر اخراج مورگان شوستر و ورود نيروهاى بيگانه به ايران مجلس تعطيل شد.

شيخ فضل‌ا ... نورى كه با شركت در مهاجرت كبير با مشروطه‌خواهان همگام شده بود در ادامه با ارائه دلايلى به مخالفت با مشروطه‌خواهان برخاست.