بخش سوم: گستره جغرافيايى تمدن اسلامى

فصل يكم: تمدن اسلامى در شبه جزيره عربستان‌

آنچه كه امروزه در جهان به عنوان تمدن اسلامى شناخته مى‌شود، ريشه در رسالتى آسمانى دارد كه در شبه جزيره عربستان ظهور يافت و به دوردست‌ترين جاهاى زمين راه گشود. اما چنين نبود كه اين تمدن در مهد خود ساخته و پرداخته شود و آنگاه الگوى ديگر ملتها قرار گيرد. بلكه آنچه در عربستان پديدار گشت، طرحى بود نو كه به مثابه روحى تازه در كالبد تمدنهاى موجود جهان دميده شد، آنها را دستخوش دگرگونى ساخت و در راستاى هدفهاى والا و آسمانى خود جهت بخشيد. تمدن اسلامى در ديگر سرزمينهاى اسلامى تكامل يافت، اما پيوسته از خاستگاه اوليه‌اش الهام مى‌گرفت. دو شهر مكه و مدينه كانونهاى الهام مسلمانان بوده‌اند و هر آنچه در آثار علمى و هنرى آنان به چشم مى‌خورد، در حقيقت جلوه معنويتى بود كه از آنجا دريافت مى‌كردند.

نزد مسلمانان هم خود شهرهاى مكه و مدينه دوست‌داشتنى‌اند، هم راههاى منتهى به آنجا، با همه دشواريهايى كه با خود داشته است! تاريخ اسلام از احوال بزرگانى كه عاشقانه و عارفانه اين راه را پيموده‌اند، خاطره‌هاى فراوانى به ياد دارد.

فصل حاضر پيرامون تمدن اسلامى در شبه جزيره عربستان بحث مى‌كند و اين مهم را با عناوين زير به انجام مى‌رساند:

موقعيت جغرافيايى عربستان‌

پيشينه تمدنى‌

آغاز شكل‌گيرى تمدن اسلامى‌

تشكيل نخستين دولت در اسلام‌

جايگاه مكه و مدينه، الهام‌بخش تمدن اسلامى‌