تعطيلات دين مسيح روزهاى يك‌شنبه از كار معاف مى‌داشت، در حالى كه وى مسلمان معتقد و مؤمنى بود. (1)

- در تاريخِ بزرگ‌منشى و نجابت، نمونه‌اى كه بتواند با عمل امير عبدالقادر با اسراى فرانسوى برابرى كند نيست. بى‌شك وى مردى بزرگ است. احترامى كه نسبت به زنان فرانسوى اسير شده در جنگ مبذول مى‌داشت، كارى است كه ما را وامى‌دارد تا در مقابل مقام رفيع انسانى وى تعظيم كنيم. وى دستور داد تا تمام خواسته‌هاى زنان از جمله نامه‌نگارى براى شوهرانشان آزاد و به وضع غذايشان توجه شود. حتى از يكى از راهبان درخواست كرد تا آنان را موعظه دينى كند. (2)

نتيجه‌گيرى‌

آثار موجود تمدن اسلامى در قاره آفريقا، نشانگر اعتقاد راسخ اين قاره و دور از خاستگاه اسلام به اين آيين است. از بارزترين ويژگيهاى آثار تمدنى اسلام در اين سرزمين كاركرد دوگانه دينى- علمى مساجد است. دانشگاههايى كه سنگ بناى آنها در دوران اوج تمدن اسلامى در اين قاره نهاده شده در شمار بهترين دانشگاههاى موجود جهان اسلام محسوب مى‌گردد. توجه حكمرانان اين قاره به زندگى معنوى مردم موجب گرديده است تا تعاليم اسلامى در عمق جانشان نفوذ كند و آنان را در مقابله با حمله‌هاى شديد استعمارگران مقاوم و استوار گرداند.

بدون ترديد تعاليم دانشگاههاى بزرگى چون الازهر و قرويين فاس، براى مسلمانان الهام‌بخش بوده و آنان را در مقابل تهاجم افكار غربى محافظت مى‌كرده است؛ و اين براى مسلمانان همه جهان اين پيام بزرگ را دارد كه براى تضمين فرهنگ اسلامى در ميان مردم، اقدام به ساخت دانشگاههايى كنند كه هم لبريز از معنويت باشد و هم نيازهاى علمى روز جوامعشان را برآورده سازد.

---------------------

(1) . قيام امير عبدالقادر الجزايرى، محمد كامل حسن المحامى، ترجمۀ صادق آئينه‌وند، ص 39

(2) . همان، ص 40