با گسترش اسلام و فزونى گرفتن جمعيت شهرها «جامع» ها ساخته شد. جامع رويهمرفته نوع باشكوهى از بنا بود كه رابطه كاملًا مستقيمى با كاركرد خيلى بزرگ‌تر مسجد داشت. در حقيقت مسجد به هر مرد بالغ و آزاد مسلمان يادآورى مى‌كرد كه از مراسم نماز جمعه بازنمانند و همين تكليف نيازى را براى پديد آوردن بنايى با مقياس خيلى بزرگ‌تر از مسجد به وجود آورد. در حقيقت بيشتر مساجدى كه از گذشته باقى مانده است همان «جامع» ها مى‌باشد.

تصوير شماره 5

كوردوبا (قُرْطُبَه)، مسجد كبير

محراب، منبر، گنبد و مناره شاخصهاى ويژه مسجدند.

الف. محراب: يا طاقنماى نماز، جايگاهى است كه امام درون آن قرار مى‌گيرد و نمازگزاران را امامت مى‌كند. قديمى‌ترين نمونه محراب به سال 86 ه/ 705 م برمى‌گردد و آن زمانى بود كه مسجد بازسازى شده پيامبر با يك محراب به پايان برده شد.