مقدمه‌

بحث درباره تمدن اسلامى به دليل گستردگى مباحث آن به‌طور طبيعى دراز و پردامنه است و البته همه ابعاد و جوانب آن در يك نوشته نمى‌گنجد. نوشتار حاضر نيز هرگز مدعى بررسى همه جوانب تمدن اسلامى نيست، بلكه بايد حداكثر آن را كوششى در راستاى ارائه حداقل آگاهيهاى لازم به يك دانشجوى مسلمان براى آشنايى با تمدن اسلامى تلقى كرد؛ كه اگر در اين مهم كامياب شده باشد توفيق بزرگى بهره‌اش گرديده است.

اين نوشتار قصد آن را ندارد كه نسبت به گذشته مسلمانان غرورى كاذب ايجاد كند و چنين وانمود سازد كه گويى مسلمانان همه حرفها را در همه زمينه‌ها زده‌اند و همه جهان نيز امروزه وامدار علم آنهاست، بلكه هدف بيان يك حقيقت است و آن اين‌كه مسلمانان، آنگاه كه نوبت ساختن تمدن به آنها رسيد نقش خود را به خوبى ايفا كردند و از خود كم‌مايگى و فرومايگى نشان ندادند. هدف ديگر اين نوشته اين است كه با نشان دادن گوشه‌هايى از كوشش گذشتگان، آيندگان را به اصالتها و نيز رسالتهايشان آگاه گرداند.

ما بايد در گام اول دارايى‌هاى تمدنى خويش را بشناسيم و آنگاه با ديگران به داد و ستد بپردازيم. تنها به عنوان خريدار به بازار نرويم و خودمان نيز مانند نياكانمان چيزى را توليد و به ديگران عرضه كنيم، كه اگر جز اين باشد در بازار جهانى تمدن، چيزى جز زيان عايدمان نخواهد گشت.