نخستين كسى است كه قانون دوم انعكاس نور را درباره همسطح بودن شعاع تابش و شعاع بازتافته و خط عمود بر سطح تابش بيان و اثبات كرده است. كار مهم ديگر وى تعيين ضخامت جوّ است.

او همچنين اتاق تاريك را از لحاظ رياضى مورد بحث قرار داد. [1]

پس از ابن هيثم فعاليتهاى او به وسيله قطب‌الدين شيرازى (634- 710 ه) دنبال گرديد؛ و او با استفاده از مناظر ابن هيثم علت پيدايش رنگين‌كمان را تبيين كرد. شاگرد قطب‌الدين به نام كمال‌الدين فارسى- كه مهم‌ترين شرح را بر مناظر ابن هيثم به نام تنقيح المناظر نوشته است- كار او را تكميل كرد و در باب پيدايش رنگين‌كمان آزمايشهايى انجام داد كه مورد استفاده فيزيكدانى غربى به نام «تئودور» از مردم فرايبرگ قرار گرفت و هر دو به نتايج مشابهى دست يافتند.

از ديگر كارهاى چشمگير مسلمانان، فعاليتهايشان درباره ترازو و اندازه‌گيرى جرم ويژه است.

چنان‌كه از جدول پيداست، نتايج اين اندازه‌گيرى دقتى به اندازه اندازه‌گيرى ابزار پيشرفته امروزى دارد. قوانين مربوط به علم‌الحيل [مكانيسم‌] از ديگر زمينه‌هايى بود كه در ميان مسلمانان توسعه يافت.

3. صنعت و فناورى در تمدن اسلامى‌

صنايع رايج در ملل اسلامى بسيار متنوع بود، به طورى كه بيشتر و بلكه همه نيازهاى عمومى در داخله سرزمينهاى اسلامى تأمين مى‌گردد. هر يك از شهرها به صنعتى ويژه شهرت داشت. به استخراج معادن توجهى ويژه مى‌شد و صنعتكاران در شهرهاى نزديك معادن در رواج و رونق صنايع فلزى مى‌كوشيدند. معادن سنگ مرمر، نمك، گوگرد، نفت و قير به ويژه در ايران فعال بود. شيشه‌گرى، صابون‌سازى، پارچه‌بافى، كاغذسازى، بافت انواع فرش، مرصع كارى، فلزكارى و كشتى‌سازى از جمله صنايعى بود كه در سرزمينهاى اسلامى رواج تام داشتند.

نتيجه‌گيرى‌

ملل اسلامى در گذشته خود در بسيارى از رشته‌هاى علمى سرآمد روزگار بوده‌اند. جوّ حاكم بر جوامعشان زمينه ظهور دانشمندانى بزرگ را فراهم ساخته بود. اين دانشمندان رسالت علمى خويش را به خوبى انجام داده و راهى روشن را فراروى آيندگان گذاشته‌اند. اما، اگر مسلمانان در گذشته‌

[1] . ر. ك. علم و تمدن در اسلام، ص 45