درس نهم

قانونمندى تاريخ‌

ضرورت قانونمندى‌

از آيات قرآن و جملات نهج‌البلاغه، برمى‌آيد كه تحوّلات و رويدادهايى كه در جَهان رُخ مى‌دهد، تصادفى و خارج از قانون نيست. يعنى انسانها و ديگر جانداران و حتّى موجودات بى‌جان، به‌حال خود رها نشده‌اند؛ چرا كه در غير اين صورت، استمرار حيات انسانى معقول و ممكن نيست اگر يك حادثه كوچك كه خارج از «قانون» و مستثنا از نظام علّيّت واقع شود، به‌دليل پيوستگى شديد كه در همه اجزاى عالم وجود دارد نظم جهان هستى را مختل خواهد كرد. پس همان معيارى كه عالم هستى را قانونى ساخته، تاريخ بشر را نيز قانونى نموده است و براى اثبات قانونمندى تاريخ و قلمرو آن، همانند تكوين و طبيعت نيازى به بحث گسترده‌اى نيست. تنها چيزى كه نيازمند پژوهش است مفهوم، حدود و چگونگى تطبيق آن، در خارج از حوزه «جبر» و «اختيار» است.

مفهوم قانونمندى

مقصود از قانونمندى تاريخ اين است كه هيچ يك از پديده‌ها و حوادث تاريخى، بى‌علّت و تصادفى نيست بلكه معلول عللى است كه بواسطه آنها تبيين و تفسير مى‌شود كه در سه نوع متصور است:

1- سيستم بسته و جبرى:

بدين معنا كه حيات انسانى و پديده‌هاى آن، بسته به زنجير قوانين است و كافى است كه بشر آن قوانين را كشف كند و بشناسد؛ زيرا انسان موجودى است كه در حال فردى و اجتماعى، در مدار بسته‌اى از قوانين قرار گرفته است كه نمى‌تواند خود را از آن رها سازد، آنسان كه يك موجود غير انسانى چه جاندار و چه‌