مناظره با آن حضرت) گرد آورد، ولى امام بر همه آنان چيره شد؛ چندان كه تمام آنان به ناتوانى خود و فضل او اعتراف كردند.»

همو گويد: از امام رضا (ع) شنيدم كه مى‌فرمود:

در روضه مطهّره رسول اللّه (ص) مى‌نشستم. علما و دانشمندان مدينه در آنجا اجتماع مى‌كردند. وقتى براى يكى از آنان سؤالى پيش مى‌آمد همگان (براى پاسخ آن) به من اشاره مى‌كردند. آنان، سؤالات و مشكلات علمى خود را براى من مى‌فرستادند و من همه آنها را پاسخ مى‌گفتم. [2]

محمد بن جعفر:

مأمون در پايان مجلسِ مناظره مفصلى كه با پيشواى هشتم داشت از محمد بن جعفر، عموى حضرت رضا (ع)، كه در مجلس حاضر بود پرسيد: فرزند برادرت را چگونه يافتى؟ او گفت: «دانشمند؛ و هرگز نديديم كه آن حضرت براى فراگيرى دانش نزد كسى رفته و در برابر استادى زانو زده باشد!» [3]

مأمون، خطاب به محمد بن جعفر:

برادر زاده‌ات از خاندان پيامبرى است كه رسول خدا درباره آنان فرموده است: بتحقيق، نيكان خاندان من و پاكان شجره طيّبه‌ام در كوچكى، بردبارترين مردم و در بزرگى داناترين آنان هستند، چيزى به ايشان نياموزيد كه آنها از شما داناترند شما را از مسير هدايت خارج نمى‌كنند و به «باب» گمراهى داخل نمى‌نمايند. [4]

منشأ كمالات نفسانى‌

هر يك از كمالات نفسانى كه در وجود افراد پديد مى‌آيد داراى يك منشأ است.

زيربناى همه كمالات و برجستگيهاى روحى و نفسانى «عبوديت» و بندگى خداست. اگر

[1] - مناقب، ج 4، ص 316-317

[2] - همان، ص 317

[3] - عيون اخبار الرضا (ع)، ج 1، ص 181

[4] - همان

امام رضا (ع) از نظر علمى به آن مقام والا و بى‌نظير دست يافته، تنها در سايه بندگى خدا و پرهيزگارى و رعايت حدود الهى بوده است. پيش از اين، رهنمود بسيار ارزنده آن حضرت به برادرش زيد را ياد آور شديم (1) كه فرمود:

«يا زَيْدُ اتَّقِ اللَّهَ فَانَّهُ بَلَغْنَا مابَلَغْنا بِالتَّقْوى» (2)

اى زيد، از خدا بترس! ما به هر مقامى دست يافته‌ايم در سايه تقوا بوده است.

مردى به امام رضا (ع) گفت: سوگند به خدا، بر روى زمين از نظر پدر، كسى گرامى‌تر از شما نيست. امام فرمود:

«التَّقْوى‌ شَرَّفَتْهُمْ وَ طاعَةُ اللَّهِ احْظَتْهُمْ» (3)

پرهيزگارى، آنان را بزرگوار و گرامى داشته و طاعت خداوند ايشان را صاحب مقام كرده است.

مرد ديگرى به او گفت: سوگند به خدا، تو بهترين مردم هستى! امام (ع) فرمود:

«لا تَحْلِفْ يا هذا! خَيْرٌ مِنى مَنْ كانَ اتْقى‌ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ اطْوَعَ لَهُ. وَاللَّهِ ما نُسِخَتْ هذِهِ الْآيَةُ: وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا انَّ اكْرَمَكُمْ عِنْدَاللَّهِ اتْقيكُمْ» (4)

فلانى! سوگند ياد نكن. بهتر از من كسى است كه تقوايش بيشتر و نسبت به خداوند فرمانبردارتر باشد. به خدا سوگند، اين آيه نسخ نشده است: «و شما را تيره‌ها و قبيله‌ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد؛ گرامى‌ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست».

مى‌بينيم امام (ع) در هر سه مورد، اساس همه موفقيتها، پيشرفتها و كمالات را تقوا و طاعت و بندگى خدا مى‌داند و با صراحت مى‌فرمايد: اگر ما به مقامى رسيده و به كمالى دست يافته‌ايم در پرتو تقوا بوده است، و اين يك اصل كلّى و عمومى است. ما هم اگر بخواهيم موقعيت و منزلتى نزد خداوند پيدا كنيم و چشمه سارهاى علم و حكمت در سرزمين دل و زبانمان به جريان بيفتد راهى جز تقوا پيشگى و اطاعت و بندگى خدا نداريم.

--------------------------------

[1] - ر. ك: درس چهارم

[2] - عيون اخبار الرضا (ع)، ج 2، ص 260

[3] - بحارالانوار، ج 49، ص 95

[4] - همان. آيه در سوره حجرات (49)، آيۀ 13 مى‌باشد