خلاصه

باترسيم شرايط سياسى و فرهنگى دوران امامت امام صادق (ع)، اين سؤال مطرح است كه امام (ع) درقبال اين شرايط چه موضعى اتخاذ كرد؟ دو راه در پيش روى امام وجود داشت: مبارزه مسلحانه به منظور به دست گرفتن حكومت ومبارزه اعتقادى- فرهنگى. درآن شرايط دستيابى به حكومت از طريق نظامى براى امام (ع) امكان نداشت؛ از اين رو، راه دوم را برگزيد.

مهمترين علل عدم اقدام نظامى امام (ع) در برابر حكومت امويان و عباسيان عبارت بود از:

1- نداشتن يار و ياور

2- عدم صداقت عباسيان‌

امام (ع) هر چند واجد صلاحيتهاى رهبرى بود، ليكن براى پيروزى برد و جبهه امويان و عباسيان و درنهايت قبضه كردن حكومت، نيازمند حمايتهاى مردمى بود. مردم آن دوران هر چند از نظر عاطفى علاقه مند به خاندان پيامبر (ص) بودند، ولى براثر دورى از تربيتها وتعاليم اسلام و غوطه ور شدن درمظاهر فساد وگناه، آمادگى لازم براى مبارزه باوضع موجود و تشكيل حكومت اسلامى نداشتند. واگر امام (ع) اقدام به تشكيل حكومت مى‌كرد، چه بسا از ناحيه همين مردم با مخالفت و كارشكنى مواجه مى‌شد، آنسان كه اميرمؤمنان (ع) شد.

بهره مند نبودن امام (ع) از امّت مكتبى ومقاوم، اختصاص به مردم عادى نداشت؛ بلكه علويان نيز- بجز زيدبن على- به جاى حمايت از امام صادق (ع) بيشتر درانديشه به قدرت رسيدن خود بودند.

علت ديگر امتناع امام از دست زدن به قيام مسلحانه، عدم صداقت دعوتگران عباسى در دعوتشان به «الرضا من آل محمّد» بود. ابو مسلم و ابوسلمه هرچند به ظاهر براى پذيرش خلافت امام صادق (ع) وحمايت از آن حضرت، اعلام آمادگى كردند، ولى اين حركت نيرنگى بيش نبود. امام صادق (ع) در پاسخ به نامه‌هاى آنان و نيز درگفتگو با عبدالله بن حسن به انگيزه امتناع خود از ردّ پيشنهاد ايشان اشاره و آن دو را در خطى غير از خطّ امامت معرفى مى‌كند.