كرده است.

و بدن ترتيب، بنياد فكرى و شالوده اعتقادى دو انديشه كلامى رايج در آن عصر را كه در مقايسه با ديگر انديشه‌هاى اعتقادى از رونق و بازارگرمى بيشترى برخوردار بودند، درهم فرو ريخت؛ تفكّر الحادى «جبر» كه اساس آن را اشاعره نهادند ومردم را بدان فراخواندند و گفتند: بندگان خدا در كارهايشان مجبورند و هيچ اراده و اختيارى از خود ندارند. و نقطه مقابل آن، انديشه «تفويض» كه معتزله مروّج آن بوند و مى‌گفتند: خداى متعال بندگانش را واگذاشته تا با توان و اراده خود هر كارى كه مى‌خواهند انجام دهند و خداوند هيچ گونه اراده و سلطنتى بر ايشان ندارد.

لازمه اعتقاد بر نظريّه نخست، نسبت ظلم و جور دادن به خدا، و نتيجه مترتّب بر نظريّه ديگر، نسبت عجز و ناتوانى به ذات حقّ دادن و سلب قدرت تامّه الهى از امور مربوط به بندگان و نيز بى اعتبارىِ وعد و وعيد پروردگار است. زيرا خداوندى كه همه كارها را به بندگانش واگذار كرده است، دليلى ندارد به آنان اجر و مزد دهد يا آنها را كيفر ومجازات كند. درحاى كه اعتقاد به نظريّه: «الامر بين الامرين» كه امامان عليه السلام پرچمدار آن بودند وآن را منطبق با قرآن مى‌دانستند، هيچيك از اين محذورها را ندارد. خلاصه اين نظريّه به بيان امام هادى عليه السلام چنين است:

ما- اهل بيت- مى‌گوييم: خداى عزّ و جلّ، مردم را به قدرت خود آفريده و توانايى بندگى و پرستش خود را به ايشان داده است. سپس به آنچه خواسته، آنان را امر و نهى كده و پيروى دستوراتش را از ايشان پذيرفته و بدان وسيله از آنان خشنود گشته است. همچنين آنان را از نافرمانى اشت برحذر داشته و هركس نافرمانى كند، او را نكوهش و مجازات مى‌كند.

خداوند در امر و نهى خود مختار است؛ هر چه را بخواهد برمى گزيند و بدان امر مى‌كند؛ و هر چه را نپسندد، از آن نهى مى‌كند، و بدان وسيله كيفر مى‌دهد؛ و به دليل همان «توانايى» كه به بندگانش داده است، آنها را در صورت پيروى‌