درس نوزدهم:

اقدامات و فعّاليّت‌هاى فرهنگى‌

دوران امامت پيشواى ششم از نظر فرهنگى دوران تحوّل فكرى و پيدايش و گسترش فرقه‌ها و گروههاى مختلف اعتقادى بود. در اين دوران كه نسل‌هاى جديدى از تازه مسلمانان با ملّيت‌هاى گوناگون به جمع امت بزرگ اسلامى پيوسته بودند، به‌طور طبيعى عقايد و يافته‌هاى علمى و فرهنگى خود را نيز به جهان اسلام وارد مى‌كردند. از سوى ديگر، شرايط سياسى- اجتماعى جامعه اسلامى، فتوحات نظامى و گستردگى قلمرو مناطق تحت نفوذ اسلام، ايجاب مى‌كرد مسلمانان با دنياى خارج روابط گسترده‌ترى برقرار كنند و با افكار و انديشه‌هاى فلسفى و كلامى بيگانگان آشنا شوند.

اين تحول بر فرهنگ عمومى جامعه اسلامى و افكار مسلمانان تأثير قابل توجهى گذاشت و باب بحث و جدال و مناقشات علمى بر روى بسيارى از موضوعات و معارف اسلامى گشوده شد. البتّه پيامدهاى منفى زيادى نيز به بار آورد كه نفوذ انديشه‌هاى بيگانگان در ميان مسلمانان و در پى آن، پديد آمدن شبهات و انحرافات فكرى و اعتقادى از جمله آنها است.

فاصله زمانى بيش از يك قرن آغاز اين دوره با ظهور اسلام و روى كار آمدن نسل جديدى از مسلمانان، حاكميّت جوّ اختناق و فشار از سوى حكمرانان اموى و عباسى، بركنارى پيشوايان دينى از منصب رهبرى و ارشاد امت و تحريف بسيارى از اصول و حقايق اسلامى توسط عالمان دربارى و ... نسل اسلامى اين دوره را از نظر آگاهى و شناخت نسبت به اسلام ناب و معارف آن در پايين‌ترين سطح خود قرار داده بود. اعتراف گروهى از مردم شام نزد سفّاح- مبنى بر اينكه ما تاكنون نمى‌دانستيم رسول خدا صلى الله عليه و آله بجز بنى‌اميّه، خويشانى هم دارد تا آن كه شما قيام كرديد و مطلب براى ما آشكار شد- گواه‌