دوران امين‌

پس از هارون، فرزندش امين به خلافت رسيد و پنج سال حكومت كرد. وى هر چند از برادرش مأمون كوچك‌تر بود ولى از آنجا كه مادرش زبيده و دايى‌هايش افرادى سرشناس و متنفّذ در دستگاه خلافت بودند، از طرف هارون به ولايتعهدى برگزيده شد.

امين، عنصرى زشت‌كردار، سست رأى و عياش بود. مأمون برادر خود را خوب مى‌شناخت و مى‌دانست امين با موقعيتى كه دارد حكومت را پس از خود به وى واگذار نخواهد كرد؛ از اين رو از همان آغاز به مخالفت با او برخاست و سعى در قبضه كردن قدرت داشت. سفر او به خراسان همراه پدرش در راستاى همين هدف انجام گرفت. [1]

امين در سال 194 مأمون را از ولايتعهدى خلع كرد و فرزندش موسى را بر اين سمت گماشت، سپس با لشكركشى به خراسان در سال 195 درصدد نابودى وى برآمد كه با واكنش مأمون مواجه شد. بدين ترتيب كشمكش‌هاى ميان دو برادر حدود سه سال به درازا كشيد و پس از درگيرى‌هاى زياد سرانجام مأمون به كمك ايرانيان و با تدبير فرماندهان زبده‌اى مانند طاهر بن حسين و هرثمة بن اعين، بر امين چيره شد و با كشتن وى در سال 198 هجرى خلافت را قبضه كرد و به جاى بغداد، مرو را مركز حكومت خود قرار داد. [2]

تاريخ پنج ساله حكومت امين از بيان اقدامات و موضع‌گيرى‌هاى وى نسبت به امام رضا عليه السلام و همچنين تلاش‌هاى آن حضرت يا واكنش‌هاى وى ساكت است. امام عليه السلام از فرصت پيش آمده بيشترين بهره را برد و به نشر و گسترش معارف اسلامى در سطح جامعه و تحكيم پايگاه‌هاى مردمى پرداخت.

[1] - ر. ك: تاريخ طبرى، ج 8، ص 338؛ كامل ابن اثير، ج 6، ص 192

[2] - ر. ك: كامل ابن اثير، ج 6، ص 227؛ مروج الذهب، ج 3، صص 397 - 413