1948 م مشاهده كرد. تشكيل جامعه ذغال سنگ و فولاد اروپا در سال 1952 م با مشاركت بلژيك، فرانسه، جمهورى فدرال آلمان، ايتاليا، لوكزامبورگ و هلند، يك حركت واقعى به سوى وحدت بود.

دهه 1960 م شاهد پيشرفت در روند همگرايى و اتحاد در اروپا بود. بازار مشترك يا جامعه اقتصادى اروپا كه در سال 1958 با امضاى قرارداد رُم به وجود آمد، قصد داشت با ايجاد بازار مشترك و تعرفه‌هاى گمركى خارجى مشترك يا «اتحاد گمركى» براى همه كالاها، داشتن سياست مشترك در مورد كشاورزى، جا به جايى سرمايه‌ها، كار و ترابرى، تمامى فعاليتهاى دولتهاى اروپا را هماهنگ و يك كاسه كند. بازار مشترك به عنوان يك قطب اقتصادى در برابر آمريكا قرار داشت، هر چند دست پرورده طرح مارشال بود.

مبارزه جويى ژنرال دوگل، رئيس جمهور فرانسه، در برابر آمريكا، بيانگر آن بود كه در واقع، در بلوك غرب، شكاف ايجاد شده است. گليستها [1]در نظر داشتند اعتبار اروپا را بار ديگر در عرصه بين‌المللى احيا كنند؛ در اين راستا فرانسه در سال 1966 م از قسمت نظامى پيمان ناتو خارج شد و از عضويت انگلستان در بازار مشترك نيز جلوگيرى به عمل آورد. چنين مبارزه طلبيهاى اقتصادى، نظامى، سياسى و فرهنگى، نشان بارزى از اتحاد اروپا در قبال شرق و غرب داشت. [2]

ظهور قدرتهاى ميانه در آسيا: طى دهه‌هاى 1960 م و 1970 م دو كشور چين و ژاپن در شرق دور، يكى به صورت قدرت نظامى- سياسى و ديگرى به صورت يك قدرت اقتصادى، حضورى مسلم و غير قابل انكار در صحنه سياست جهانى پيدا كردند. كشور چين از سال 1949 م داراى رژيم كمونيستى به رهبرى «مائوتسه تونگ» گرديد. سيل كمكهاى اقتصادى، فنى و نظامى شوروى، چين را به صورت يك قدرت مهم درآورد، هر چند در دوران استالين زدايى در شوروى روابط اين دو كشور سرد شده و به حداقل كاهش يافت. چين از آن پس، با حمايت همه جانبه از كشورهاى جهان سوم، اعلام كرد كه رهبرى جهان سوم عليه امپرياليستها فقط از آن چين است. بمب اتمى چين و توسعه روابط

[1] - منظور طرفداران ژنرال دوگل است.

[2] سياست جهان بعد از جنگ بزرگ، كالوا كورسى، ص 93-112.