... مقدّمه‌

(وَ تِلْكَ الايَّامُ نُداوِلُها بَيْن النَّاسِ ...؛) [1]

و ما اين روزها (ى پيروزى و شكست) را در ميان مردم مى‌گردانيم.

كسى كه با بال انديشه در فضاى تاريخ اسلام به پرواز درمى‌آيد و از ارتفاعات تفكّر و تخيّل به اطلس زرّين سرزمين‌هاى اسلامى مى‌نگرد، به خوبى مى‌بيند كه مسلمانان از صحراى تفتيده و آتش‌خيز حجاز برخاستند و در مدتى كوتاه، از غرب تا اسپانيا و از شرق تا ماوراى سلسله جبال انيدوس پيش‌روى نمودند و از مراكش تا زنگبار، از سيرالئون تا سيبريّه و چين و از بوسنيا تا گينه جديد به‌نام مسلمانان رقم خورد و درفش افتخارآفرين اسلام در بخش عظيمى از جهان به اهتزاز درآمد [2] و فرهنگ و علوم در ابعاد مختلف گسترش يافت و انشعاب علوم و فنون و صنايع پى‌ريزى شد. هر كس، با ديدن اين تصوير، پيشرفت اعجاب‌انگيز مسلمانان را تحسين مى‌كند و در حيرت و ناباورى مى‌ماند كه راز اين همه پيشرفت چيست آنان چگونه در مدتى اندك اين تمدّن عظيم را پى نهادند؟ آيا پيدايش جهان‌بينى و تفكرى نو در پرتو قرآن، چنين تمدّنى پديد آورد يا فراگير و فطرى بودن اسلام؟ آيا توجه اسلام به علم و دانش و تشويق مسلمانان به‌

1) - آل عمران (3)، آيۀ 140.

2) - ر. ك. به: تاريخ گسترش اسلام، سر توماس آرنولد، ترجمۀ ابوالفضل عزتى، ص 2.