خلاصه درس‌

1- «گرايش‌هاى جاهلى» يعنى: وارهيدن از اسلام، تسليم نشدن در برابر حكومت الهى و پيروى از حكومت هوا و هوس؛ زيرا حكم از دو حال خارج نيست: يا حكم خدا است يا حكم جاهليّت در هر يك، قرآن مقياس سنجش است.

2- جهل با لغزش و فسادانگيزى و پندناپذيرى همراه است. جاهل هرگز به جهل خود اعتراف نمى‌كند، قدر خود را نمى‌داند و حيله‌پردازى، تندروى، كُندروى و مصلحت‌انديشى از ويژگى‌هاى او است. همين صفات ناپسند پس از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، در افكار و كردار نو مسلمانان ظاهر گشت كه از نشانه‌هاى گرايش جاهلى و انحرافى آنان بود.

3- قرآن گرايش‌هاى جاهلى را «انقلاب به اعقاب» تعبير مى‌كند؛ به معناى بازگشت به حالت اوّل و پيش از اسلام، به مسلمانان نيز پيام مى‌دهد كه حساب عقيده و خداپرستى از فردپرستى جدا است.

شخصيت‌پرستى در مقابل عقيده‌پرستى است و عقيده هركس بايد بدون تكيه به ديگران تثبيت شود، نه با تكيه بر شخصيت‌ها، هر چند رسول خدا صلى الله عليه و آله همچون عقيده ماندنى و شخصيت، رفتنى است.

4- اعتقاد سطحى، مصلحت‌انديشى، تأثيرپذيرى از كفّار، تعصّب بى‌دليل بر اسلاف، گذشته‌گرايى و تقليد از نياكان از عوامل عمده گرايش به افكار جاهلى است.

5- تغيير روش تعيين جانشينى از حوزه «انتصاب» به‌حوزه «انتخاب» و رأى‌گيرى، مصرف مُسرفانه بيت‌المال و تغيير احكام، تعطيل حدود الهى، تغيير ارزش‌ها و جانشينى حيله و خيانت به دنيازدگى و مال‌دوستى، به‌ويژه در زمان امام حسن مجتبى عليه السلام و امام سجّاد عليه السلام، از مظاهر بارز افكار جاهلى است، درحدى كه فرماندهان نظامى امام حسن عليه السلام به انگيزه مال‌اندوزى از جبهه حق گُسستند و به جبهه باطل پيوستند و او را تنها راهى ميدان جنگ و مبارزه نمودند و سرانجام پرچم صلح را بر دوشش نهادند.

پرسش‌

1- مقصود از «گرايش‌هاى جاهلى» چيست؟

2- ويژگى‌هاى جهل و افراد جاهل را بنويسيد.

3- آيه «انقلاب» در مورد گرايش به جاهليّت، چه پيامى دارد؟

4- عوامل عقبگرد را بيان كُنيد.

5- نمونه‌هايى از گرايش‌هاى جاهلى را برشماريد و توضيح دهيد.