خلاصه‌

اسلام در تنظيم حقوق اجتماعى و سياسى انسان، معيارهايى را در نظر گرفته كه عبارتند از:

كرامت انسان، وحدت و تساوى حقوق نژادهاى انسان، حريت و آزادى انسان و حق حاكميت الهى.

فقه سياسى آن دسته از مسائلى است كه پاسخ‌گوى نيازهاى انسان در زمينه حكومت، جهاد و صلح، حقوق بين‌الملل، تولّا و تبرّا و ... مى‌باشد. تحوّلات فقه سياسى داراى دو بعد تكوين و تدوين است. دوره تكوين فقه سياسى به عصر زمامدارى پيامبر اسلام 6 برمى‌گردد و دوره تدوين آن مراحلى را طى كرده و نخستين تدوين فقه سياسى، مجموع خطبه‌ها و نامه‌هاى حضرت امير 7 به زمامداران حكومت خويش است كه بعدها در لابه‌لاى فقه عام مورد بحث قرار گرفته است و تنها برخى موضوعات همانند ولايت فقيه و جهاد به شكل جداگانه تدوين شده است. و در قرون اخير مرحوم نائينى كتاب تنبيه الامة و تنزيه الملّة را در دفاع از مشروطيت نوشت و امام خمينى رحمه الله مباحث ولايت فقيه را مشروح و مستدل بحث كرده و آن‌ها را تدوين نمود.

جهاد در راه خدا بر دو نوع است: 1- جهاد دفاعى كه خود انواعى دارد، مانند: الف- دفاع و مقابله مردم در برابر هجوم دشمن ب- جهاد عليه كسانى كه بر حاكم اسلامى شوريده‌اند. ج- دفاع از مسلمانان مظلومى كه مورد تجاوز دسته ديگرى از مسلمانان قرار گرفته‌اند. 2- جهاد ابتدايى يعنى جنگ با كافران بعد از دعوتشان به پذيرش دين حق و حاكميت نظام اسلامى و نپذيرفتن آنان.

مشروعيت اين قسم از جهاد در عصر غيبت، ميان فقها مورد بحث است؛ بعضى آن را از مختصات امام معصوم 7 و بعضى مشروعيتش را به اذن فقيه مى‌دانند. جهاد ابتدايى نيز بر چند نوع است: الف- جهاد با مشركان غير اهل كتاب ب- جهاد با اهل كتاب تا اين‌كه حاكميت نظام اسلامى را بپذيرند.

جهاد ابتدايى دفاع از حق حاكميت خداوند است؛ زيرا حق اوست كه پرستش شود و دينش برتر باشد. اين جهاد داراى فوايدى است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: