درس اول

كليات‌

علم فقه از شريف‌ترين علوم اسلامى و گسترده‌ترين آن‌ها به شمار مى‌رود و حلال و حرام الهى را درباره رفتارهاى انسان تبيين مى‌كند.

تعريف فقه‌

معناى لغوى: فقه در لغت به معناى فهم دقيق و عميق است به گونه‌اى كه شناخت انسان از سطح ظاهرى مسائل به عمق آن‌ها نفوذ [1] كند. اين معنا در قرآن و روايات نيز به كار رفته است كه به دو نمونه اشاره مى‌شود:

(وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ) [2]

شايسته نيست مؤمنان همگى (به سوى ميدان جهاد) كوچ كنند، چرا از هر گروهى از آنان طايفه‌اى كوچ نمى‌كنند (و طايفه‌اى در مدينه بمانند)، تا در دين (و معارف و احكام اسلام) آگاهى يابند و به هنگام بازگشت به سوى قوم خود، آن‌ها را بيم دهند؟! شايد (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند و خوددارى كنند.

ابان از امام صادق 7 نقل مى‌كند كه فرمود:

«لَوَدِدْتُ أَنَّ اصْحابى‌ ضَرَبْتُ رُؤُوسَهُمْ بِالسِّياطِ حَتَّى يَتَفَقَّهُوا» [3]

[1]- ر. ك. نهايه، ابن اثير، ج 3، ص 465؛ مجمع البحرين، فخرالدين طريحى، ج 6، ص 356-355

[2] - توبه (9)، آيۀ 122. نيز ر. ك. اسراء (17)، آيۀ 44؛ طه (20)، آيۀ 28؛ نساء (4)، آيۀ 78

[3] - اصول كافى، ج 1، ص 31.