نام کتاب : نهج البلاغه نویسنده : نهج البلاغه جلد : 1 صفحه : 212

نهج‌البلاغه: خطبه 212

وَ مِنْ كَلام لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ قالَهُ بَعْدَ تِلاوَتِهِ «اَلْهيكُمُ التَّكاثُرُ حَتّى زُرْتُمُ الْمَقابِرَ»

از سخنان آن حضرت است که بعد از تلاوت آیه «اَلْهیکُمُ التَّکاثُرُ حَتّى زُرْتُمُ الْمَقابِرَ» فرمود

<hr class="aye-hr">
{{نهج:يا لَهُ مَراماً ما اَبْعَدَهُ، وَ زَوْراً ما اَغْفَلَهُ، وَ خَطَراً ما اَفْظَعَهُ.}}

عجبا! چه هدف بسیار دورى، و چه زائران ناآگاهى، و چه کار بزرگ سهمگینى!

<hr class="aye-hr">
{{نهج:لَقَدِ اسْتَخْلَوْا مِنْهُمْ اَىَّ مُدَّكِر،}}

جاى رفتگان را که نقطه پند و عبرت است ـ و چه پند و عبرتى! ـ خالى دیدند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج: وَ تَناوَشُوهُمْ مِنْ مَكان بَعيد. اَفَبِمَصارِع ِ
}}

و به مردگان پوسیده در خاک که با آنان فاصله دورى دارند، به تفاخر برخاستند!

<hr class="aye-hr">
{{نهج:آبائِهِمْ يَفْخَرُونَ؟اَمْ بِعَديدِ الْهَلْكى يَتَكاثَرُونَ؟}}

آیا به قبور پدرانشان افتخار مى کنند، یا به اضافه کردن عدد مردگانشان به خویش خود را بسیار مى شمارند؟

<hr class="aye-hr">
{{نهج: يَرْتَجِعُونَ مِنْهُمْ اَجْساداً خَوَتْ،وَ حَرَكات سَكَنَتْ. }}

ویا برگشت اجساد افتاده، و حرکات اجسام متوقف شده را مى خواهند.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ لاََنْ يَكُونُوا عِبَراً اَحَقُّ مِنْ اَنْ يَكُونُوا مُفْتَخَراً، }}

مردگان براى اینان مایه پند باشند، سزاوارتر است تا وسیله افتخار به حساب آیند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ لاََنْ يَهْبِطُوا بِهِمْ جَنابَ ذِلَّة اَحْجى مِنْ اَنْ يَقُومُوا بِهِمْ مَقامَ عِزَّة. }}

و با مشاهده این اجساد پوسیده، به حریم تواضع درآیند، عاقلانه تر است تا آنان را عامل سربلندى خود دانند!

<hr class="aye-hr">
{{نهج:لَقَدْ نَظَرُوا اِلَيْهِمْ بِاَبْصارِ الْعَشْوَةِ، وَ ضَرَبُوا مِنْهُمْ فى غَمْرَةِ جَهالَة. }}

به مردگان با دیده اى رَمَدآلود نگریستند، و از این بابت در دریاى نادانى افتادند.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ لَوِ اسْتَنْطَقُوا عَنْهُمْ عَرَصاتِ تِلْكَ الدِّيارِ الْخاوِيَةِ، وَ الرُّبُوع ِ الْخالِيَةِ،
}}

اگر احوال مردگان را از عرصه هاى آن دیار خراب و خانه هاى خالى از ساکنان بپرسند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:لَقالَتْ: ذَهَبُوا فِى الاَْرْضِ ضُلاّلاً; }}

در پاسخ گویند: در لابلاى خاک رفتند و گم شدند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ ذَهَبْتُمْ فى اَعْقابِهِمْ جُهّالاً، تَطَأُونَ فى هامِهِمْ، وَ تَسْتَثْبِتُونَ فى اَجْسادِهِمْ،
}}

و شما هم پس از آنان به میدان جهالت رفتید، به فرق این مردگان قدم مى گذارید، و روى اجسادشان مى ایستید

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ تَرْتَعُونَ فيما لَفَظُوا، وَ تَسْكُنُونَ فيما خَرَّبُوا، وَ اِنَّمَا الاَْيّامُ بَيْنَكُمْ}}

و در آنچه دور انداخته اند مى چرخید، درخانه هایى که ویران کردند ساکن مى شوید، و روزگارى که بین

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ بَيْنَهُمْ بَـواك، وَ نَوائِحُ عَلَيْكُمْ.}}

شما و آنان است بر شما گریه و نوحه سر مى دهد.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:اُولئِكُمْ سَلَفُ غايَتِكُمْ، وَ فُرّاطُ مَناهِلِكُمُ}}

آنان پیش از شما به مرگ که پایان زندگى شما هم هست شتافتند، و زودتر از شما به قبر و برزخ رسیدند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:الَّذينَ كانَتْ لَهُمْ مَقاوِمُ الْعِزِّ، وَ حَلَباتُ الْفَخْرِ مُلُوكاً وَ سُوَقاً،}}

آنان که مقامهاى ارجمند، و اسباب افتخار داشتند، عده اى پادشاه و گروهى رعیت بودند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:سَلَكُوا فى بُطُونِ الْبَرْزَخ ِ سَبيلاً سُلِّطَتِ الاَْرْضُ عَلَيْهِمْ فيهِ،}}

راهى را در درون برزخ پیمودند که در آن راه زمین بر آنان مسلّط شد،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَاَكَلَتْ مِنْ لُحُومِهِمْ، وَ شَرِبَتْ مِنْ دِمائِهِمْ. فَاَصْبَحُوا فى فَجَواتِ}}

خاک گور گوشتشان را خورد، و خونشان را نوشید. در شکاف قبورشان چنان بیجان شدند

<hr class="aye-hr">
{{نهج:قُبُورِهِمْ جَماداً لايَنْمُونَ، وَ ضِماراً لايُوجَدُونَ. لا يُفْزِعُهُمْ وُرُودُ الاَْهْوالِ، }}

که براى آنها رشدى نیست، و غایبى گشتند که امید یافتنشان نیست، حوادث هول انگیز دنیا آنان رانمى ترساند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ لايَحْزُنُهُمْ تَنَكُّرُ الاَْحْوالِ، وَ لايَحْفِلُونَ بِالرَّواجِفِ،}}

و بدى حالات غصه دارشان نمى کند، از زلزله ها دچار اضطراب نمى گردند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ لايَأْذَنُونَ لِلْقَواصِفِ. غُيَّباً لايُنْتَظَرُونَ، وَ شُهُوداً لايَحْضُرُونَ. }}

و به نعره رعدهاى سخت گوش نمى دهند. غایبانى هستند که انتظارشان را نمى کشند، و شاهدانى هستند که حاضر نمى گردند.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ اِنَّما كانُوا جَميعاً فَتَشَتَّتُوا، وَ اُلاّفاً فَافْتَرَقُوا،وَ ما عَنْ طُولِ عَهْدِهِمْ، }}

جمع بودند و پراکنده شدند، الفت داشتند و متفرق شدند،از درازى مدّت و دورى جایشان نیست

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ لا بُعْدِ مَحَلِّهِمْ عَمِيَتْ اَخْبارُهُمْ، وَ صَمَّتْدِيارُهُمْ، وَلكِنَّهُمْ سُقُوا كَأْساً بَدَّلَتْهُمْ بِالنُّطْقِ خَرَساً، }}

که اخبارشان از ما پوشیده، و دیارشانخاموش است، بلکه جامى به آنان نوشانده اند که گویاییشان را به لالى،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ بِالسَّمْع ِصَمَماً، وَ بِالْحَرَكاتِ سُكُوناً، فَكَاَنَّهُمْ فِى ارْتِجالِ الصِّفَةِ صَرْعى سُبات.}}

و شنواییشان رابه کرى، و حرکتشان را به سکون تبدیل کرده است، اگر بى درنگ وصفشان کنیم باید گفت: خوابى عمیق به خاکشان افکنده است.

<hr class="aye-hr">
{{نهج: جيرانٌ لا يَتَاَنَّسُونَ، وَ اَحِبّاءُ لا يَتَزاوَرُونَ.}}

مردگان همسایگانى هستند که با هم انس ندارند، و دوستانى که به زیارت هم نمى روند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:بَلِيَتْ بَيْنَهُمْ عُرَى التَّعارُفِ، وَانْقَطَعَتْ مِنْهُمْ اَسْبابُ الاِْخاءِ.}}

در میانشان دستاویزهاى آشنایى کهنه شده، و اسباب برادرى قطع گشته.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَكُلُّهُمْ وَحيدٌ وَ هُمْ جَميعٌ، وَ بِجانِبِ الْهَجْرِ وَ هُمْ اَخِلاّءُ.لا يَتَعارَفُونَ لِلَيْل صَباحاً، وَ لا لِنَهار مَساءً.}}

همگى با اینکه جمعند تنهایند، و با اینکه دوستند از هم دورند.براى شـب روزى را، و بـراى روز شـبى را نمى شناسنـد.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:اَىُّ الْجَديدَيْنِ ظَعَنُوا فيهِ كانَ عَلَيْهِمْ سَرْمَداً. شاهَدُوا مِنْ اَخْطارِ}}

هر کدام از شب و روز که در آن به گور رفته اند براى ایشان دائمى است. خطرهاى آن خانه را

<hr class="aye-hr">
{{نهج:دارِهِمْ اَفْظَعَ مِمّا خافُوا، وَ رَاَوْا مِنْ آياتِها اَعْظَمَ مِمّا قَدَّرُوا.}}

سخت تر از آنچه مى ترسیدند دیدند، و آثار آن سراى را عظیم تر از آنچه تصور مى کردند مشاهده نمودند.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَكِلْتَا الْغايَتَيْنِ مُدَّتْ لَهُمْ اِلى مَباءَة،}}

پس این دو مسافت (راه سعید و شقى) براى آنان تا جایى که باید فرود آیند به درازا کشید،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَاَتَتْ مَبالِغَ الْخَوْفِ وَ الرَّجاءِ. فَلَوْ كانُوا يَنْطِقُونَ بِها لَعَيُّوا بِصِفَةِ ما شاهَدُوا وَ ما عايَنُوا. }}

و در این فاصله به نهایت بیم و امید رسید. اگر پس از مرگ به زبان مى آمدند از وصف آنچه مشاهده کردند و با آن روبرو شدند عاجز مى ماندند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ لَئِنْ عَمِيَتْ آثارُهُمْ وَ انْقَطَعَتْ اَخْبارُهُمْ}}

و اگر آثارشان از بین رفته، و اخبارشان قطع شده،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:لَقَدْ رَجَعَتْ فيهِمْ اَبْصارُ الْعِبَرِ، وَ سَمِعَتْ عَنْهُمْ آذانُ الْعُقُولِ،}}

هر آینه دیده هاى عبرت پذیر آنان را مى بیند، و گوش عقولْ اخبار آنها را مى شنود،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ تَكَلَّمُوا مِنْ غَيْرِ جِهاتِ النُّطْقِ، فَقالُوا: كَلَحَتِ الْوُجُوهُ النَّواضِرُ،}}

و بدون وسائل نطق بلکه با زبان حال مى گویند: چهره هاى خرم و زیباى ما زشت شد،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ خَوَتِ الاَْجْسامُ النّواعِمُ، وَ لَبِسْنا اَهْدامَ الْبِلى، وَ تَكاءَدَنا ضيقُ الْمَضْجَع ِ، وَ تَوارَثْنَا الْوَحْشَةَ،}}

بدنهاى نرم و نازکمان از هم گسیخت، لباسهاى کهنگى و پوسیدگى در بر کردیم، تنگى قبر ما را به سختى انداخت، وحشت را از یکدیگر ارث بردیم،

<hr class="aye-hr">
{{نهج: وَ تَهَكَّمَتْ عَلَيْنَا الرُّبُوعُ الصُّمُوتُ، فَانْمَحَتْ مَحاسِنُ اَجْسادِنا، وَ تَنَكَّرَتْ مَعارِفُ صُوَرِنا،}}

خانه هاى خاموش قبر بر ما فرو ریخت.پس زیباییهاى انداممان را نابود نمود، و صورتهاى خوش آب و رنگمان زشت گردید،

<hr class="aye-hr">
{{نهج: وَ طالَتْ فى مَساكِنِ الْوَحْشَةِ اِقامَتُنا، وَ لَمْ نَجِدْ مِنْ كَرْب فَرَجاً، وَ لا مِنْ ضيق مُتَّسَعاً.}}

و اقامتمان در این منازل وحشتزا طولانى شد، نه از اندوه رهایى داریم، و نه از تنـگى فـراخى یافتیـم.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَلَوْ مَثَّلْتَهُمْ بِعَقْلِكَ، اَوْ كُشِفَ عَنْهُمْ مَحْجُوبُ الْغِطاءِ لَكَ،}}

اگر حال آنان را به قدرت عقل مجسّم کنى، یا پرده از وضع آنان براى تماشاى تو برداشته شود،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ قَدِ ارْتَسَخَتْ اَسْماعُهُمْ بِالْهَوامِّ فَاسْتَكَّتْ، وَاكْتَحَلَتْ اَبْصارُهُمْ بِالتُّرابِ فَخَسَفَتْ، }}

وببینى که گوششان ازهجوم جانوران گزنده خورده شده و در نتیجه کر شده، و دیدگانشان سرمه خاک کشیده شده و بر این حساب فرو رفته،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ تَقَطَّعَتِ الاَْلْسِنَةُ فى اَفْواهِهِمْ بَعْدَ ذَلاقَتِها،}}

و زبانهایشان پس از تندى و تیزى در دهانشان پاره پاره شده،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ هَمَدَتِ الْقُلُوبُ فى صُدُورِهِمْ بَعْدَ يَقَظَتِها، وَ عاثَ فى كُلِّ}}

و دلهایشان پس از بیدارى در سینه هایشان از حرکت افتاده، و در هر عضو آنان پوسیدگى تازه اى

<hr class="aye-hr">
{{نهج:جارِحَة مِنْهُمْ جَديدُ بِلًى سَمَّجَها، وَ سَهَّلَ طُرُقَ الاْفَةِ اِلَيْها،}}

فساد به بار آورده که آن را زشت نموده، و راههاى آفت را به سوى آن اعضا هموار کرده،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:مُسْتَسْلِمات فَلا اَيْد تَدْفَعُ، وَ لا قُلُوبٌ تَجْزَعُ،}}

اعضایى که در برابر آفتها تسلیم شده اند، نه دستهایى هست که به دفع آفات برخیزد، و نه دلهایى که جزعوبى تابى کند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:لَرَاَيْتَ اَشْجانَ قُلُوب، وَ اَقْذاءَ عُيُون.}}

(آرى اگر آنان را مجسم کنى) قلب هاى پر غصه، و دیدگانى پر خاشاک را ملاحظه مى کنى،

<hr class="aye-hr">
{{نهج: لَهُمْ فى كُلِّ فَظاعَـة صِفَـةُ حال لاتَنْتَقِـلُ، وَ غَمْـرَةٌ لا تَنْجَـلى.}}

که در هر شدت و سختى وصف حالى است که از بین نرود، و بلایى فراگیرنده است که برطرف نگردد.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ كَمْ اَكَلَتِ الاَْرْضُ مِنْ عَزيزِ جَسَد، وَ اَنيقِ لَوْن كانَ فِى الدُّنْيا}}

چه بسیار است بدنهاى ارزنده و خوش آب و رنگ که تغذیه شده ناز و نعمت و پرورده شرف

<hr class="aye-hr">
{{نهج:غَذِىَّ تَرَف، وَ رَبيبَ شَرَف، يَتَعَلَّلُ بِالسُّرُور فى ساعَةِ حُزْنِهِ،}}

بوده ولى زمین آن بدنها را خورد، بدنهایى که در وقت اندوه وحزن خود را به اسباب شادى وسرور مشغول مى کرد،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ يَفْزَعُ اِلَى السَّلْوَةِ اِنْ مُصيبَةٌ نَزَلَتْ بِهِ، ضَنّاً بِغَضارَةِ عَيْشِهِ، وَ شَحاحَةً بِلَهْوِهِ وَ لَعِبِهِ.}}

و به هنگام رسیدن بلا و مصیبت براى نگاهدارى خوشى و لذت و از دست ندادن لهو و لعب خود را تسلّى مى داد،

<hr class="aye-hr">
{{نهج: فَبَيْنا هُوَ يَضْحَكُ اِلَى الدُّنْيا، وَ تَضْحَكُ الدُّنْيا اِلَيْهِ فى ظِلِّ عَيْش غَفُول، }}

و در این میان که زیر سایه عیش و نوش پر از غفلت بود و او به دنیا

<hr class="aye-hr">
{{نهج:اِذْ وَطِىءَ الدَّهْرُ بِهِ حَسَكَهُ،وَ نَقَضَتِ الاَْيّامُ قُواهُ، وَ نَظَرَتْ اِلَيْهِ الْحُتُوفُ مِنْ كَثَب،}}

و دنیا به او مى خندید روزگار پایش را به خار گذاشت، و زمانه قوایش را درهم شکست، و اسباب مرگ و هلاکت از جایى نزدیک به او نظر افکند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَخالَطَهُ بَثٌّ لايَعْرِفُهُ، وَ نَجِىُّ هَمٍّ ما كانَ يَجِدُهُ،}}

غمى که نمى شناخت با او درآمیخت، و با اندوهى پنهان همراز شد که پیش از آن او را نیافته بود،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ تَوَلَّدَتْ فيهِ فَتَراتُ عِلَل آنَسَ ما كانَ بِصِحَّتِهِ، }}

و بیماریها وى را به ضعف و سستى نشاند در حالى که به بهبودى خویش اطمینان داشت،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَفَزِ عَ اِلى ما كانَ عَوَّدَهُ الاَْطِبّاءُ مِنْ تَسْكينِ الْحارِّ بِالْقارِّ، وَ تَحْريكِ الْبارِدِ بِالْحارِّ،}}

پس به آنچه طبیبان او را عادت داده بودند هراسان پناه برد که عبارت بود از تسکین گرمى به سردى، و تحریک سردى به گرمى،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَلَـمْ يُطْفِئْ بِبارِد اِلاّ ثَوَّرَ حَرارَةً، وَ لا حَرَّكَ بِحارٍّ اِلاّ هَيَّجَ بُرُودَةً، }}

عامل سردى نه اینکه گرمى را برطرف نکرد بلکه به آن افزود، و داروى گرم نه اینکه سردى را علاج ننمود بلکه باعث هیجان آن شد،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ لاَ اعْتَدَلَ بِمُمازِج لِتِلْكَ الطَّبائِع ِ اِلاّ اَمَدَّ مِنْها كُلَّ ذاتِ داء حَتّى فَتَرَ مُعَلِّلُهُ، وَ ذَهَلَ مُمَرِّضُهُ،}}

و دواى مناسب مزاج نه اینکه بیمار را به اعتدال نیاورد بلکه موجب شدت مرض شد، تا طبیبش در کار خود سست و از درمان وى ناامید گشت، و پرستارش او را فراموش نمود،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ تَعايا اَهْلُهُ بِصِفَةِ دائِهِ، وَ خَرِسُوا عَنْ جَوابِ السّائِلينَ عَنْهُ،}}

و زن و فرزندش از بیان درد او ملول شده، و در جواب پرسش کنندگان حالش درمانده گشتند،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ تَنازَعُوا دُونَهُ شَجِىَّ خَبَر يَكْتُمُونَهُ، فَقائِلٌ يَقُولُ هُوَ لِما بِهِ،}}

و بالاى سر او از خبر اندوهبارى که کتمان مى نمودند به گفتگو نشستند: یکى مى گفت وضعش همین است که هست،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ مُمَنٍّ لَهُمْ اِيّابَ عافِيَتِهِ، وَ مُصَبِّرٌ لَهُمْ عَلى فَقْدِهِ،}}

دیگرى به بازگشت صحّت او امیدشان مى داد، و شخصى دیگر بر مردن او تسلیتشان مى گفت،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:يُذَكِّرُهُمْ اُسَى الْماضينَ مِنْ قَبْلِهِ.}}

در حالى که دنباله روى بیمار را نسبت به گذشتگان به یادشان مى انداخت.

<hr class="aye-hr">
{{نهج: فَبَيْنا هُوَ كَذلِكَ عَلى جَناح مِنْ فِراقِ الدُّنْيا وَ تَرْكِ الاَْحِبَّةِ، اِذْ عَرَضَ لَهُ عارِضٌ مِنْ غُصَصِهِ،}}

در این اثنا که او بر بال جدایى از دنیا و ترک دوستان سوار بود، ناگاه غصه اى از غصه هایش به او هجوم کرد،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَتَحَيَّرَتْ نَوافِذُ فِطْنَتِهِ، وَ يَبِسَتْ رُطُوبَةُ لِسانِهِ. }}

و اندیشه و ادراک نافذش سرگردان گشت، و رطوبت زبانش خشک شد.

<hr class="aye-hr">
{{نهج:فَكَمْ مِنْ مُهِمٍّ مِنْ جَوابِهِ عَرَفَهُ فَعَىَّ عَنْ رَدِّهِ، }}

چه بسیار پاسخ هایى که مى دانست ولى قدرت جواب آن را نداشت،

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ دُعاء مُؤْلِم بِقَلْبِهِ سَمِعَهُ فَتَصامَّ عَنْهُ، مِنْ كَبير كانَ يُعَظِّمُهُ،
}}

و چه بسیار سخن دردآورى را از شخص بزرگى که او را در زمان سلامتش احترام مى کرد

<hr class="aye-hr">
{{نهج: اَوْ صَغير كانَ يَرْحَمُهُ.}}

یا کودکى که به او ترحم مى نمود مى شنید ولى خود را به کرى مى زد

<hr class="aye-hr">
{{نهج:وَ اِنَّ لِلْمَوْتِ لَغَمَرات هِىَ اَفْظَعُ مِنْ اَنْ تُسْتَغْرَقَ بِصِفَة، اَوْ تَعْتَدِلَ عَلى عُقُولِ اَهْلِ الدُّنْيا.
}}

!آرى براى مرگ دشواریهایى است سخت تر از آنکه قابل وصف باشد، و سختى هایى است که عقـول از درک آن ناتـوان اسـت.

نام کتاب : نهج البلاغه نویسنده : نهج البلاغه جلد : 1 صفحه : 212

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست