خلف ـ اندلسیخلف ـ اندلسی (م 505ه )

ابوالقاسم خلف بن سلیمان بن خلف بن محمد اندلسی اوریوالی.

وی از مردمان أوریوله، شهری قدیمی از توابع اندلس در ناحیه تدمیر بود. 1 از دوران زندگی او اطلاعات چندانی در دست نیست. آورده اند از کسانی چون پدرش و ابوالولید باجی و ابوالحسن طاهر بن مفّوز بهره علمی برد. ابوالقاسم فردی فقیه، ادیب و شاعری نیکوسرا و خلاق بود و علاوه بر فعالیت های علمی، زمانی در شاطبه و دانیه پست قضاوت را بر عهده داشت. 2 برخی از رجال نویسان او را دایم الصوم و منزوی توصیف نموده اند. 3 او کتابی در علم شروط ـ علمی که از چگونگی ثبت احکام در اسناد و قباله ها بحث می کند تا در زمان انقضای شهود، استناد به آن صحیح باشد ـ نوشت که ابن بشکوال به واسطه فرزند ابوالقاسم، یعنی « محمد بن خلف » و زیاد بن محمد از آن خبر داده است. او سرانجام در دوم ذی القعده سال 505ه در اوریوله درگذشت. 4

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 1 / 280. 2 ـ کتاب الصله 1 / 173. 3 ـ بغیة الملتمس 284. 4 ـ کتاب الصلة 1 / 173.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 35 / 106؛ معجم المؤلفین 4 / 104؛ هدیة العارفین 1 / 349.

محمود هیئتی

خلف ـ خزرجی

خلف ـ خزرجی (494 ـ 578ه )

ابوالقاسم خلف بن عبدالملک بن مسعود خزرجی انصاری قرطبی اندلسی معروف به ابن بَشْکوال.

حافظ، محدث و مورخ اندلسی. خاندان وی از شرّیون، مکانی در مشرق اندلس از دشت بلنسیه بودند؛ ولی خود او در سوم ذی الحجه سال 494ه در قرطبه زاده شد. ابن بشکوال نخست در زادگاه خود نزد پدرش و ابومحمد بن عقاب، ابوولید بن رشد، ابوبحر اسدی و ابوولید بن طریف به کسب دانش و آموختن حدیث پرداخت؛ سپس به اشبیلیه رفت و در آنجا از ابومحمد بن یربوع، ابوالحسن شریح بن محمد و ابوبکر بن عربی حدیث شنید و از شماری از بزرگان نیز اجازه روایت داشت که ازجمله آنان می توان به ابوالقاسم بن منظور، ابوالحسن بن واجب، ابوعلی بن سکره صدفی ابوطاهر سلفی، ابوالمظفر شیبانی و ابوعلی بن عرجاء اشاره نمود. او علاقه بسیاری به حدیث و حفظ آن
داشت و با فراگیری و مطالعه حدود چهارصد کتاب، معلومات بسیاری کسب کرد و سرآمد محدثان قرطبه شد. همچنین در تاریخ قدیم و جدید اندلس، به ویژه آنچه مربوط به قرطبه بود تبحر داشت. 1 او نخستین بار در اشبیلیه به خدمت دستگاه قضاوت درآمد و به نیابت از استادش ابوبکر بن عربی، قضاوت اشبیلیه را به عهده گرفت؛ سپس به عنوان « عدل »، در قرطبه به خدمت مشغول شد؛ ولی پس از مدتی کار خود را رها کرد و دوباره به فراگیری علوم و استماع حدیث و تدوین و تحقیق روی آورد و شاگردان بسیاری تربیت نمود که معروف ترین آنان ابوبکر بن خیر، ابوالقاسم قنطری، ابوالحسن بن فید، ابوبکر بن سمحون و ابوالحسن بن ضحاک می باشند که برخی از آنان پیش از ابن بشکوال درگذشتند. 2 افرادی نیز چون ابوالقاسم سبط سلفی و ابوالفضل همدانی از او اجازه روایت داشتند. 3 ابن بشکوال شعر نیز می سرود؛ چنانکه ابن سعید، ابیاتی از اشعار او را در مدح ابووهب عبدالرحمان عباسی زاهد آورده است. 4 ذهبی می نویسد ابن بشکوال در طول زندگی خود از اندلس خارج نشد و سرانجام در هشتم ماه رمضان سال 578ه در قرطبه از دنیا رفت. 5 او آثار و تألیفات بسیاری داشته که به تصریح ابن ابّار به 150 اثر می رسیده است. اسامی بعضی از آنها که در منابع آمده عبارت اند از: المحاسن و الفضائل فی معرفة العلماء الافاضل 21 مجلد، الغوامض و المبهمات دوازده مجلد، الفوائد المنتخبه و الحکایات المستغربه بیست مجلد، 6 طرق حدیث المعفر سه مجلد، القربة الی اللّه بالصلاة علی نبیّه، ذکر من روی الموطأ عن مالک دو مجلد، اخبارالاعمش سه مجلد، ترجمة النسائی، ترجمة المحاسبی، ترجمة اسماعیل القاضی، اخبار ابن وهب، اخبار ابی المطرف القنازعی، قضاة قرطبه، المسلسلات، طرق حدیث من کذب علیّ، اخبار ابن المبارک دو مجلد، اخبار ابن عیینه، المستغیثین باللّه، 7 حاجی خلیفه آن را المستعین باللّه ضبط کرده است، 8 تاریخ صفیر فی احوال الاندلس و ما أقصر فیه، 9 مقری تلمسانی در نفح الطیب از این کتاب استفاده کرده و آن را تاریخ اصحاب الاندلس نامیده است، التنبیه و التعیین لمن دخل الاندلس من التابعین، 10 زهاد الاندلس و ائمّتها؛ 11 المعجم در ذکر مشایخ خود. ابن ابار تصریح دارد خود ضمن نسخه برداری این کتاب، آنچه ابن بشکوال از اسامی شیوخ خود در کتاب الصلة نیاورده در ذیل معجم خود ثبت کرده است. 12 مهم ترین و باارزش ترین کتابی که تا کنون از ابن بشکوال به چاپ