3- در آن شرايط- با توجه بدانچه گفتيم- خطر نفوذ فرهنگهاى بيگانه و انحرافى و التقاطى در قلمرو فرهنگ اسلام ناب و متزلزل كردن اصول و مبانى اعتقادى امت مسلمان، بيش از خطرهاى ديگر، كيان اسلام را تهديد مى‌كرد. در شرايطى كه جناحها و گروههاى فكرى مختلف، از ملحدان و زنديقيان- همچون مانويان، مزدكيان و زردشتيان- گرفته تا گروههاى منحرف اسلامى همچون معتزله، اشاعره، مرجئه، خوارج، صوفيه، غلات، كيسانيه، زيديه، اسماعيليّه و ... با تمام توان و با پشتيبانى دستگاه خلافت عباسى، سعى در مسموم كردن فضاى فرهنگى جامعه اسلامى و ستيز با فرهنگ ناب محمّدى (ص) داشتند، ضرورى‌ترين و فورى‌ترين اقدام پيشواى هفتم (ع) ايستادگى در برابر اين سيل فرهنگى بنيانكن و تزريق فرهنگ ناب تشيع بر پيكره امت اسلامى بود.

با توجه به اين علل و عوامل، امام كاظم (ع) نخستين محور فعّاليتهاى خود در سنگر امامت را بر روى كارهاى فرهنگى متمركز كرد. گروه زيادى از حق‌جويان، دانشمندان و راويان حديث كه در دانشگاه بزرگ امام صادق (ع) تحصيل كرده و از سرچشمه زلال فقه جعفرى دانش اندوخته بودند، پس از شهادت آن بزرگوار به فرزندش امام موسى (ع) روى آورده و در طول مدتى كه آن گرامى در مدينه حضور داشت، از محضرش استفاده مى‌كردند. يكى از نويسندگان در اين زمينه مى‌نويسد:

«امام صادق (ع) گرچه در سال 148 هجرى در مدينه درگذشت؛ ولى مكتب علمى و تربيتى كه تأسيس كرده بود با رحلت او تعطيل نشد؛ بلكه به رهبرى فرزند و جانشينش موسى كاظم (ع) ادامه يافت و شكوفا گرديد.» [1]

پيشواى هفتم (ع) با توانمندى و قدرت و احاطه گسترده به اصول و مبانى مكتب و آگاهى كامل از نيازمنديهاى فرهنگى جامعه، مجموعه ارزشمندى از احكام و معارف اسلامى در زمينه‌هاى مختلف اصول اعتقادى، فقه- در ابواب گوناگون- تفسير، حديث، اخلاق، تاريخ انبياء و ... را از خود به يادگار گذاشته است كه در مجموعه‌هاى تاريخى، حديثى و تفسيرى گرد آمده است.

[1] - مختصر تاريخ العرب، سيد امير على، ص 209، نشر دارالعلم بيروت، 1961 م