برنامه‌ريزى عمومى رو به رو است. اگر زيربناى شوكت فرهنگى و شوكت سياسى را توان توليدى و مهارتهاى فكرى و روحيه نوآورى و دوام سازماندهى يك جامعه بدانيم، كلّيت جامعه مسلمانان از ضعفهاى جدى برخوردار است. به استثناى مالزى كه از شرايط خاص و مثبتى بهره‌مند است، نرخ رشد و سطح و كيفيت توسعه‌يافتگى عموم كشورهاى مسلمان زير متوسط وضعيت عمومى كشورهاى در حال توسعه مى‌باشد. [1]

فعاليت:

كدام گزينه درباره ازدياد جمعيت درست است.

1. ازدياد جمعيت به خودى خود موجب عقب‌ماندگى نيست.

2. ازدياد جمعيت در هر حال پسنديده است.

3. ازدياد جمعيت همواره موجب افزايش قدرت است.

4. هيچ‌كدام.

5- 2. مشكلات سياسى- اقتصادى‌

عموم كشورهاى اسلامى و هر كدام به نوعى با مشكلات سياسى- اقتصادى دست به گريبان‌اند و بيشترشان به بيمارى وابستگى دچارند. آنان نسبت به ديگر مناطق در حال توسعه جهان و به ويژه نسبت به غرب بسيار ضعيف هستند. دنياى عرب در حضيض زوال خود مى‌باشد.

كشورهاى مختلف عربى به درجات گوناگون به غرب وابستگيهاى شديد سياسى و اقتصادى دارند. تركيه در شرايط گذار بوده ولى به مقياس قابل احترامى از رشد سياسى كنترل شده رسيده است، كه غرب مجبور است آن را بپذيرد. پاكستان از نظر اقتصادى بسيار ضعيف است و از نظر سياسى هماهنگ با غرب عمل مى‌كند. در قفقاز و آسياى مركزى نيز بحرانهاى امنيتى، مشروعيتى و نيز بحرانهاى فزاينده اقتصادى، جمهوريهاى اين منطقه را در مدار روسيه و سپس غرب قرار داده است. افغانستان نيز در اوج بحران و جنگ داخلى مى‌باشد. مسلمانان در هند قدرت اجتماعى درجه دوم به شمار مى‌آيند و بنگلادش نيز به عنوان يك كشور پرجمعيت بحران زده مطرح است. اندونزى جامعه‌اى در حال رشد مى‌باشد، ولى فاصله طبقاتى، بحران‌

[1] . نظام بين‌الملل و توسعه‌يافتگى دنياى اسلام، ص 431-432