مهم‌ترين انگيزه‌هاى سياسى مأمون از اتخاذ اين سياست عبارت است از:

الف- جلب رضايت ايرانيان كه به تشيع و دوستى على عليه السلام و دودمانش روى آورده بودند. مأمون كه مادرش ايرانى بود و در پرتو حمايت ايرانيان به قدرت رسيده بود مصلحت خود را در همراه داشتن آنان با خود مى‌ديد. براى اين كار لازم بود خود را از نظر اعتقادى و سياسى هماهنگ با آنان نشان دهد.

ب- فرو نشاندن قيام‌هاى علويان كه بسان استخوان گلوگيرى همواره خلفا را آزار مى‌داد.

مأمون براى مهار كردن جنبش بالنده علويان و خلع سلاح ايشان دست به اين اقدام زد.

ج- خالى كردن صحنه از وجود امام رضا عليه السلام. بدون شك هدف اساسى مأمون از طرح مسأله ولايتعهدى، شخص امام رضا عليه السلام و خالى كردن صحنه سياسى كشور از وجود آن حضرت بود؛ زيرا وجود آن گرامى را بزرگ‌ترين خطر براى حكومت خود مى‌ديد. علاوه بر آن كه با اين كار، فعّاليت‌هاى حضرت را زير نظر مى‌گرفت، او را از زندگى اجتماعى و پايگاه‌هاى مردمى دور مى‌ساخت و رابطه‌اش را با امّت مى‌گسست و بدين ترتيب- به گمان خود- از نفوذ كلمه و محبوبيّت اجتماعى امام عليه السلام مى‌كاست. اين انگيزه‌ها هم در سخنان مأمون به چشم مى‌خورد و هم در بيانات امام رضا عليه السلام. [1]

د- بهره‌بردارى از نفوذ كلمه امام عليه السلام. مأمون در عين آن كه سعى داشت از امام رضا عليه السلام به عنوان سپر براى جلوگيرى از خشم مردم نسبت به عباسيان بهره جويد، مى‌كوشيد تا انرژى متراكم نيرومندترين جبهه مخالف را كه مظهرش على بن موسى‌الرضا عليه السلام بود در خدمت خود بگيرد.

[1] - اما در سخنان مأمون: وى در پاسخ به عباسيان مى‌گويد: «سستى در كار على بن موسى الرضا روا نيست ولى ما نياز به آن داشتيم كه اندك اندك از اعتبار و شأن او بكاهيم و چنان تصويرى از او در اذهان مردم ترسيم كنيم كه وى شايستگى خلافت را ندارد؛ سپس چاره‌اى سازيم كه يكباره او را از ميان برداريم» (عيون اخبارالرضا عليه السلام ، ج 2، ص 182).
و نيز مى‌گويد: «ما او را وليعهد خود ساختيم تا... علاقمندان و شيفتگانش دريابند كه او را در ادعايى كه مى‌كند (زهد و پارسايى) نصيبى نيست» (عيون اخبار الرضا عليه السلام ، ج 2، ص 181).
امام رضا عليه السلام در گفتگويى كه با مأمون بر سر مسأله خلافت داشت فرمود: «من از انگيزه تو آگاهم. تو مى‌خواهى مردم بگويند: على بن موسى از دنيا روى نگردانده است؛ بلكه اين دنيا است كه از وى روى گردانده است؛ مگر نمى‌بينيد چگونه به طمع خلافت، پيشنهاد ولايتعهدى را پذيرفت» (عيون اخبار الرضا عليه السلام ، ج 2، ص 152)